Gigroma – bogny gurşaýan bogun torbasynda, şikeslenmäniň täsiri bilen goýy suwuklygyň ýygnanmagy netijesinde dörän, howply bolmadyk kista şekilli emele gelmedir. Çiş görnüşli bu emele gelme ýumşak ýa-da gaty düzüme eýe bolup, bognuň dürli ýerlerinden peýda bolup bilýändir. Bu keselde ýaş tapawudy bolmaýar, şonuň üçin hem ulularda, hem çagalarda ýygy duş gelýändir.

Aýratynlygy

Gigroma köplenç ýagdaýlarda goşar bognuň, dyz, daban bogunlarynyň töwereginde, örän seýrek halatlarda kelle beýnisinde döräp bilýändir. Kelläniň ýeňse böleginde ýerleşmegi has howply bolup, bu ýagdaý ölüme getirip bilýändir.

Göbek ingisi – göbek halkasynyň gowşaklygy we giňelmegi sebäpli, ondan garyn boşlugynyň agzalarynyň (içegeler, içýag, garnyň ýylmanak bardasynyň) çykyp bilmeginiň kadasyz ýagdaýydyr.

Çagalarda döreýän göbek ingisi

Çaga göbek ingisi göbek bagy gaçandan soň göbek halkasynyň ýapylmagynyň saklanmagy ýa-da ol ýeriň garyn fassiýasy bilen doly ýapylmazlygy netijesinde döreýär. Çagalarda döreýän ingileriň 4%-10% aralygyny göbek ingisi tutup, ol köplenç gyzjagazlarda ýüze çykýar. Ýaýran düşünjelere görä, üsgürme, çaganyň uzak we gaty aglamagy, içegelerde howanyň toplanmagy, gaýtarma hem göbekde inginiň döremeginiň sebäbi bolup bilýär diýip hasaplaýarlar. Bu sanalan ýagdaýlar diňe bar bolan anatomiki ýetmezçiligiň ýüze çykmagyna itergi berýän sebäpler bolup, inginiň döremeginiň ilkinji sebäpleri höküminde bellenilip bilinmeýär.

Çaga beýni ysmazy (ÇBY) – bu giň düşünje bolup, birnäçe dürli kesel alamatlar toplumyny öz içine alýan, kesel alamatlarynyň ýüze çykmalarynyň we döreme sebäpleriniň biri-birine meňzeşligi bilen belli bolan keseldir.

ÇBY – kelle beýnisiniň zeperlenmesi sebäpli irki çagalyk döwründe ýüze çykyp, merkezi degna we hereket ulgamynyň bozulmalary: ysmazlyk, bedeniň myşsalarynyň gowşamagy, dogry hereketlenmäniň bozulmagy we elleriň, aýaklaryň erksiz hereketi bilen häsiýetlendirilýär. Bu keselde ýüze çykýan beýniniň hereket merkezi we başga merkezleriň zeperlenmesi elleriň, aýaklaryň, kelläniň, boýnuň, göwräniň myşsalarynyň işjeňliginde aýdyň görünýär. Keseliň bildirýän alamatlary beýniniň zeperlenmesiniň ýaýramasyna bagly bolup, ýeňil çala bildirýän derejeden çenden aşa agyr görnüşde ýüze çykyp, çagany doly maýyplyga getirip biler. Kähalatlarda garagyş tutgaýlary, aňyň ösüşiniň saklanmasy sebäpli okamaga, öwrenmäge akyl ýetirme, özleşdirme ukyplarynyň bozulmalary bilen birlikde görüşiň, eşidişiň, gepleýşiň bozulmalary hem ýüze çykyp biler.

Miokardit – ýüregiň myşsa gatlagynyň dürli sebäplere görä alawlama hadysasy bilen häsiýetlendirilýän kesel bolup, köplenç guragyry keseli, ýokançlyklaryň we allergiki täsirliligiň netijesinde ýüze çykýandyr.

Miokarditler alamatlary boýunça kesgitlenmegi kyn bolan we ýygylygy anyk bilinmeýän, her ýaşdaky adamlarda ýüze çykyp bilýän keselleriň biridir. Ýüregiň myşsa gatlagynyň alawlama alamatlary 4-9 % ýagdaýlarda jesediň ýagdaýy kesgitlenende anyklanylýar. Ýiti miokarditden näsaglaryň 1-den 7-i % ýogalýan bolsa, 17-21% ýagdaýlarda ol ýaş adamlaryň duýdansyz ölüminiň sebäbi bolýar.

Miokardit dürli ýaşdaky adamlarda duş gelip bilýän hem bolsa, ol köplenç 30-40 ýaş aralygynda bolan ýaş adamlarda kesgitlenýär. Erkek adamlar aýallardan has seýrek keselleýän bolsalar hem, olarda keseliň agyr görnüşleri ýüze çykyp bilýändir.

1988-nji ýyldan bäri dünýäde poliomiýelit keseline duçar bolýan adamlaryň sany 99% azalyp (ondan öňki ýyllarda 350 000 adam ysmaz keseline ýolugýardy), 2013-nji ýylda bu kesele 406 adam duçar boldy. Kesele ýolugýan adamlaryň sanynyň peselmegine halkara guramalaryň, häkimiýetleriň global derejede bilelikde alyp barýan tagallalary sebäp bolýar. Howply kesel bolan poliomiýelit entek doly ýok edilenok.

Nigeriýa, Pakistan we Owganystan ýaly ýurtlarda poliomiýelidiň ýaýramagy entegem dowam edýär. Bu ýurtlar syýasy hopwsuzlyk ýagdaýlaryň ýaramazlaşmagy, kämilsiz saglygy goraýyş ulgamy, pes derejedäki sanitariýa ýaly birnäçe meseller bilen ýüzbe-ýüz bolýarlar. Poliomiýelidiň wirusy şu ýurtlardan başga ýurtlara, esasan hem öňüni alyş sanjymlary geçirmek çäreleri ýeterlik alnyp barylmaýan ýurtlara ýaýrap, çagalaryň arasynda keselçilik döredýärler.

Çagalaryň ýumurtgajygynda suwuň ýygnanmagy – gidrosele – ýumurtgajyklaryň daşky bardasynyň gatlaklarynyň arasynda suwuklygyň ýygnanmagy bilen ýüze çykýan keseldir. Ýygnanýan suwuklygyň mukdary adatça 30-300 ml. deň bolup, seýrek ýagdaýlarda 1 litra ýetip bilýändir.

Tohumlyk tanapjygynyň gatlaklarynyň arasynda suwuň ýygnanmagy – funikulosele diýip, tohumlyk tanapjygynyň kistalaryna aýdylýar. Şeýle täze döremäniň diwarlary birleşdiriji dokumadan, içi bolsa tekiz epiteliý gatlagynyň birnäçe gatyndan ybaratdyr. Adatça funikulosele 20-45 ýaş aralygyndaky ýaş erkek adamlaryň arasynda ýygy duş gelýär.

Köp sebäpleriň netijesinde döreýän ganazlylygy lukmanyň has ýygy duş gelýän bozulmalar toparyna degişli edip bolýandyr.

Ganazlylyk – bu alamatlaryň toplumyny özünde jemleýän düşünje bolup, deriniň we nemli bardalaryň reňkiniň solgunlylygy, içki agzalaryň özgermesi bilen häsiýetlenýär we gan derňewinde eritrositleriň we eritrositiň düzümindäki kislorod bilen baglanşyp, dokumalary onuň bilen üpjün edýän gemoglobiniň mukdarynyň azalmagy ýüze çykýar.

Ganazlylykly ýagdaýlaryň dürli görnüşleriniň içinde demir ýetmezçilikli ganazlylyk has ýygy duş gelýändir. Bedene demir mineraly kadaly mukdarda ýetirilmedik ýagdaýda, ol ony özünde jemläp saklaýan agzalarda (süňk ýiligi, bagyr, myşsalar) azalýar. Demir bedene onikibarmak we inçe içegede siňýär. Bir gije-gündiziň döwamyndaky kabul edilen iýmitiň düzüminde 5-20 mg aralygy demir saklansa hem, iýmit-siňdiriş agzalaryň işine baglylykda onuň diňe 1-2 mg mukdary siňýändir.

Bu kesel barada habarsyz adamlar şeýle adamlary ilkinji gezek görende, olaryň adaty bolmadyk keşbine haýran galyjylyk bilen seredip bilerler. Käbir adamlaryň olara gorky bilen garamaklary hem mümkindir. Olary köpçülikde beýleki adamlardan tapawutlandyryp bolýar.

Adaty bolmadyk keşpli adamlaryň hemmesi umumy adamlaryň 1,5% tutup, olar albinoslar – dogabitdi tebigy pigment bolan melaninden mahrum edilen adamlardyr.

Albinoslaryň adamzat taryhynda ýowuz daralan, bigünä adamlardygy baradaky maglumatlar häzirki wagtda taryhy çeşmelerde gabat gelýär. Kesel gadym döwürlerden bäri mälim bolup, ol baradaky maglumatlara gadymy Rim, Grek ýazgylarynda gabat gelmek mümkindir.

Sistit peşew haltasynyň nemli örtüginiň sowuklama keseli bolup, aýratyn hem zenanlarda peşew çykaryş ulgamynyň ýygy gabat gelýän keselleriniň biridir. Aýallarda onuň ýygy duş gelmeginiň esasy sebäbi hem anatomiki aýratynlyklar (peşew bölüp çykaryjy kanalynyň daşky deşiginiň jynshana we artbujaga ýakyn ýerleşmegi) bilen düşündirilýändir. Erkek adamlarda sistit esasan peşew bölüp çykarma kynçylygy bilen geçýän uretrit ýa-da prostatit kesellerinde ýüze çykýar. Çünki peşew haltada saklanýan peşew ýokançlyklaryň köpelmegi üçin ýaramly gurşaw bolup hyzmat edýändir.

Enurez (latyn. "enourein" - peşew etmek) – beden agzalarynyň näsazlyklary bolmazdan, çaganyň psihologiki ýaşyna deň gelmeýän, gündiz we (ýa-da) gije ygtyýarsyz peşew etme (buşukma) ýagdaýydyr.

Beýniniň kämilsizligi sebäpli täze doglan bäbekler günde ortaça 20 gezek peşew edýärler. Wagtyň geçmegi bilen, peşew haltasynyň göwrüminiň ulalmagy we buşukma hadysasyna erk etmäge öwrenme netijesinde gündelik peşew çykarmanyň ýygylygy azalyp, bir gezekdäki çykarylýan peşewiň mukdary bolsa artýar. Çaganyň 1-2 ýaşynda peşew etmek baradaky habar beýnä ýetip başlaýar. 2-3 ýaşlaryndaky çaga peşew haltasynyň dolandygyny duýup başlasa, 4-5 ýaşlarynda peşewi saklama ýa-da çykarma erk etmäni öwrenýär.