Hemmämiz erkek adamyň agyr dem alyp, döşüni gysyp, ýere ýykylýan film sahnalaryny gören bolsak gerek. Hakyky durmuşda welin, ýürek keseliniň pidasy aýal hem bolup bilýär we bu hadysanyň filmlerdäki ýaly beýle dramatik bolmazlygy ahmal.

"Erkeklerem, aýallaram kükreklerinde pil oturan ýaly basyşy başdan geçirýärler, emma aýallar döş gysylmasy bolmazdan hem ýürek infarktyny geçirip bilýärler. Munuň ýerine olar demgysma, döşüň aşagynda ýa-da garnyň ýokarragynda basyş ýa-da agyry, baş aýlanma, özüňden gitme, ýagyrnyda basyş ýa-da aşa ýadawlygy başdan geçirip bilerler" – diýip, Nieca Goldberg (M.D., Nýu-Ýork Uniwersitetiniň Lagone Saglyk Merkeziniň ýanyndaky Joan H. Tisch Aýallaryň Saglygyny Goraýyş Merkeziniň saglyk müdiri we Amerikan Ýürek Birleşiginiň meýletinçisi) aýdýar.

Ýaş gitdikçe ýürek keseliniň döreme töwekgelçiligi hemmelerde ýokarlanýar, emma aýallaryň aýbaşydan galma (klimaks) döwrüniň başlanmagy bilen keseliň alamatlary has aýdyňlaşyp biler.

Aýbaşydan galma ýürek-damar kesellerini döretmeýär. Şeýle-de bolsa, aýbaşydan galma döwründe käbir töwekgelçilik faktorlary köpelýär we ýagly naharlary bilen iýmitlenmek, çilim çekmek ýa-da ýaşlykda başlanan beýleki ýaramaz endikler erbet netijelere eltip bilýär. Aýbaşydan galma kesel däl-de, aýalyň ömründe tebigy tapgyrdyr. Aýallar aýbaşydan galma döwrüne ýakynlaşanda, saglygyna gowy üns bermeli. Aýbaşydan galma ortaça 54 ýaşda bolup geçýär.

Aýbaşy garypçylygy – bu zerur aýbaşy serişdeleriniň elýetersiz ýa-da gyt bolmagydyr.

Aýbaşy garypçylygynyň döredýän meseleleri:

↪ Gyz-gelinler alternatiw aýbaşy serişdelerini (oýde, amatly/amatsyz matadan ýasalan, esgiler) ulanýarlar ýa-da serişdeleri bolmalysyndan has uzak ulanýarlar we bu saglyk gaýraüzülmelerine, infeksiýalara we uzak-möhletleýin saglyk meselelerine eltip bilýär.

↪ Gyz-gelinler aýbaşy garypçylygy zerarly işden, okuwdan ýa-da başga çärelerden galmaly bolýarlar.

↪ Bu mesele gyz-gelinleri kemsinmä, lapykeçlige we depressiýa eltip bilýär.

↪ Aýbaşy garypçylygy diňe jemgyýetiň saglygyna däl, eýsem jemgyýetiň bilimine hem täsir edýär.

Endometrioz keseli öz ýygylygy boýunça aýal jyns agzalarynyň keselleriniň arasynda we fibromiomadan soň üçünji orny eýeleýär. Ony käwagtlar endometrit (ýatgynyň içki gatlagynyň sowuklamagy) keseli bilen hem nädogry çalyşýarlar.

Ýatgynyň içki gatlagy aýbaşy halkasynyň gününe we jyns gormonlaryna baglylykda ösüp we bişişip, aýbaşy bilen sypyrlyp gaýdyp, üýtgemä ýykgyndyr. Endometrioz keseli ýatgynyň içki gatlagynyň (endometriýanyň) ýatgydan daşary ýaýramagy bilen häsiýetlenýändir. Bu kesel ýatgynyň myşsa gatlagyny, beýleki jyns agzalary, kiçi çanaklyk agzalaryny örtýän garnyň ýylmanak perdesini, hatda başga agzalary hem (öýken, böwrek, içegeler, peşew halta) zeperlendirip bilýändir. Ýatgynyň endometriýasy başga dokumalara we agzalara ýaýrap (metastaz berip) we olaryň içine ösüp, olary şikeslendirmäge ukyplydyr. Kesel dowamly bolup, gaýtalanyp durýar.

Aýallarda peşewi saklap bilmezlik ýagdaýy (inkontinensiýa) – peşewiň erke, gözegçilige tabyn bolmazdan bölünip çykmagydyr.

Peşewi saklap bilmezlik aýallaryň arasynda has ýygy duş gelýän ýaramaz ýagdaý bolup, bu ýagdaý diňe bir gigiýeniki kynçylyklara dälde, aýalyň emosional durkuna hen täsir edip bilýändir. Şeýle aýallarda lapykeçlik, adamlardan gaça durma, öýden çykmakdan gorkmak ýaly stressli ýagdaýlar syn edilip bilinýändir. Peşewi saklap bilmezlik peşewiň daşky jyns agzalaryny we derini gyjyndyryp, ýörite bu ýagdaý üçin niýetlenen gigiýeniki serişdeleriň ulanylmagyny talap edýändir. Bu bolsa aýal maşgala üçin goşmaça maddy çykdaýjy bolup durýar. Bu oňaýsyz ýagdaý aýaly seksual gatnaşyklardan hem gaça durmaga mejbur edip, maşgala gatnaşyklarynyň gowşamagyna sebäp bolup biler. Bu näsazlygyň bejergisine ynamsyzlyk we orta hem-de gartaşan aýallar üçin ony kadaly hasaplamak – lukmanlara wagtynda ýüz tutulmazlygyň sebäbi bolýar.

Soňky ýyllarda türkmenistanly zenanynyň öz bedenine, öz seksual isleglerine bolan gyzyklanmalarynyň, düşünme synanşyklarynyň döremegi meni, aýal lukmanyny begendirýär. Köplenç bolşy ýaly, seksual gatnaşyklarynyň esasy manysyny çaga dogmada we adamsyna lezzet we keýp bermede jemleýän zenanlarymyzyň bu gün öz seksual islegleri barada oýlanmalary, bu gatnaşyklarda özgermeleriň bolup geçýändiginden habar berýär.

Aýallar bilen söhbetdeşlikde "Näme üçin men adamym bilen gatnaşykda hiç zat duýamok?", "Aýal ugrumdan nemiň gelmegi meniň dökendigimi aňladýarmy?" ýaly soraglary eşitmek bolýar. Men aýallaryň aglaba böleginiň öz duýgulary barada aýdanynda "orgazm" sözüni ulanmaýandygyny we bu düşünjäni her aýalyň özüçe suratlandyrýandygyny belläsim gelýär.

Soňky 30 ýylda, dünýä ýüzünde niýetlenilmedik göwrelilikleriň sany azaldy, emma abortlaryň sany köpeldi. Şeýle-de bolsa, aborta kanun taýdan rugsat berilýän ýurtlarda onuň azalandygyny görmek bolýar. Dünýädäki abort ýagdaýlary barada Lancet Global Saglyk ylmy barlagy şeýle netijeleri ýüze çykardy:

Abort – bu emeli usullaryň kömegi bilen ýatgydaky çagany aýyrmadyr.

Abort – kanuny, howpsuz we seýrek bolmalydyr!

Abort kanun taýdan kepillendirilmeli. Jemgyýetde abortyň kanun taýdan elýeter bolmagy we jynslaryň arasyndaky deňsizlik, zyýanly däp-dessurlar we dini düşünjeler bilen arabaglanşykly bolýar. Aborta çäklendirmäniň girizilmegi jemgyýetde jynslaryň deňsizliginiň döremegine, aýal-gyzlarynyň hukuklarynyň ýoýulmagyna goşant goşýar. Bütindünýä Saglygy Goraýyş guramasynyň geçiren seljermelerine görä, abortyň rugsat edilen we rugsat edilmeýän ýurtlary deňeşdirilende, olaryň ikisinde hem abort etdirmegi ýüregine düwen aýalyň aborty etdirmek ähtimallygy deň bolup galýlar. Aborta girizilen çäklendirilmeler we gadagançylyklar abort etdirýan aýallaryň sanyna täsir edenok.

4-nji fewral – rak keseline garşy göreşmegiň Bütindünýä günüdir.

Dünýäde aýallaryň arasynda howply döremeleriň ýaýramagy boýunça ýatgynyň boýunjygynyň rak keseli 3-4-nji orny eýeleýändir. Irki döwürde anyklanylan ragyň doly bejerilme mümkinçiliginiň ýokarydygyny ýatda saklamalydyr.