Her ýyl 25 noýabr we 10 dekabr aralygy bütin dünýäde "Gender esasly zorlugyň soňuna çykmak üçin 16 günlük aktiwizm" kampaniýasy geçirilýär. Bu iki hepde bize şuny ýatladýar: gyz-gelinlere edilýän zulum "şahsy mesele" däl-de, adamyň adalatly we mertebeli durmuşa bolan esasy hukuklarynyň bozulmasydyr.
Bu ýylyň temasy – "Ähli aýal-gyzlara garşy sanly zorlugyň soňuna çykmak üçin birleşeliň".
Sanly zorluk näme?
Sanly zorluk sanly ulgamlarda bolup geçýär we ençeme görnüşde ýüze çykýar:
↪ Internetde adama azar bermek, haýbat atmak, trollamak ýa-da jynsy taýdan erjeşmek.
↪ Adamyň razylygyny almazdan onuň şahsy maglumatlaryny, suratdyr wideolaryny paýlaşmak.
↪ Onlaýn yzyna düşmek (stalking) we onlaýn hereketlerine ýakyndan gözegçilik etmek.
↪ Adama zyýan bermek maksady bilen (puluny ýa-da şahsy maglumatlaryny ogurlamak) galp hasaplar döretmek ýa-da razylygyny almazdan adamyň adyna hasap açmak (köplenç adamy masgaralamak ýa-da abraýdan gaçyrmak niýeti bilen).
Türkmenistana degişli sanlar barmy?
Türkmenistanyň hökümeti gender esasly onlaýn zorluga degişli maglumatlarydyr statistikalary köpçülikleýin çap etmeýär. Türkmenistanyň statistika baradaky döwlet komiteti we Birleşen milletler guramasynyň iki sany ýerli edaralary (UNFPA we ÝUNISEF) tarapyndan 2019-njy ýylda çap edilen MICs hasabatyna görä, ýurtda 15-49 ýaş aralygyndaky aýallaryň 58.4%-i ýanýoldaşlarynyň özlerine el galdyrmaga hakynyň bardygyna ynanýarlar. UNFPA guramasynyň 2022-nji ýyldaky "Türkmenistanda aýalyň maşgaladaky saglygy we statusy" atly hasabaty bolsa, ýurtda 15-49 ýaş aralygyndaky aýal-gyzlaryň 12%-i ýanýoldaşynyň ýa-da ýoldaşynyň fiziki ýa-da jynsy zorlugyna sezewar bolýandygyny we 41.1%-i olaryň çäklendirmesine duçar bolýandygyny aýan edýär (rugsatsyz bir ýere gitmezlik, işlemekde, okamakda, köpçülige çykmakda çäklendirmeler).
Eger oflaýn dünýäde gender esasly zulum şeýle giňden ýaýran bolsa, onda sanly gurşawlarda hem türkmenistanly gelin-gyzlaryň zulumdan azat däldigini çaklasa bolar. Muny derňäp görmek maksady bilen, Progresiň we Saglygyň synçylar topary 2022-nji ýylda Türkmenistanda we onuň diasporasynda sosial mediýada (Instagram, YouTube, Facebook) gyz-gelinlere bolan garaýyşlara we çemeleşmelere syn etdiler. 2020-2022 ýyllar aralygynda çap edilen 2000 postuň we teswiriň derňewleri şeýle netijeleri aýan etdi:
↪ Türkmenistandaky aýal-gyzlar onlaýn dünýäde howpdan azat däl, şeýle-de soňky iki ýylda olara ýigrenç bilen daraşylmagy has artýar.
↪ Aýal-gyzlara garşy zorlugy öňe sürýän kontent 2021-nji ýylda 2.8% bolan bolsa, 2022-nji ýylda 18%-e çenli köpelipdir.
↪ Ýigrençli dil ähli kontentleriň dörtden birini düzüp, köp gabat gelýän temalaryň biri bolup galýar.
↪ Negatiw kontentiň has uly bölegi internetde özüni erkek hökmünde tanadýanlardan gelip çykýar.
↪ Dil hem uly rol oýnap, aýal-gyzlaryň üstünliklerine bagyşlanan kontent iňlis dilinde, emma ýigrençli dilli kontent türkmen dilinde we gender rollaryna degişli kontent rus dilinde has ýygy duşýar.
Iň gynançly ýeri hem, Türkmenistanda öýdäki zorluga we jynsy erjeşmä degişli hiç hili kanunyň ýokdugy sebäpli zuluma duçar bolýan aýal-gyzlar zulumçylara garşy resmi çäreleri görüp bilmeýärler we häzire çenli kanun taýdan goragsyz galýarlar.
Bu ýyl 16 günlük kampaniýa hemmeleriň gender esasly sanly zorluga garşy göreşip bilýändigini ýatladýar:
Hökümetler: Sanly zorlugy jezalandyrýan kanunlary çykarmaly, ilatyň şahsy maglumatlaryny berk goramaly we tehnologiýa pudagynda jogapkärçiligi pugtalandyrmaly.
Tehnologiýa kompaniýalary: Platformalaryň howpsuzlygyny gazanmaly. Zyýanly kontenti özwagtynda ýok etmeli. Özüňi alyp baryş kodeksini ýola goýmaly we aç-açan hasabatlary çap etmeli.
Donorlar: Aýal-gyzlara garşy zorluga garşy göreşýän feminist guramalara we sanly hukuk goraýjy toparlara maýa goýum goýmaly.
Adamlar: Zorluga garşy dymmaly däl, zorlugyň pidalaryna goldaw bermeli we sanly ulgamlarda zyýanly kadalara garşy çykmaly.
Sen Türkmenistanda aýal-gyzlara garşy zulumly wakalara şaýat bolup gördüňmi? Ýa-da ol barada pikirleriň we garaýyşlaryň barmy? Eger bu tema barada köpçülik bilen paýlaşasyň gelýän zatlar bar bolsa, olary atsyz görnüşde Saglyga ýollap bilersiň. Munuň üsti bilen sen başgalara ylham berip bilersiň. Kimdir biri seniň ýazanlaryňy okap özüniň ýeke däldigine göz ýetirer. Belki adamlar zuluma garşy göreşmegiň möhümdigini we mümkindigini öwrenerler. Maslahat hem sorap bilersiň – okyjylaryň içinden peýdaly maslahat berjekleriň tapylmagy mümkin.
PAÝLAŞ
