Şu ýylyň iýulynda, ABŞ-nyň Ýokary kazyýeti Roe v Wade aborta rugsat berýän dawasyna täzeden garady we aborta bolan konstitusion hukugy ýatyrdy. 2020-nji ýylyň güýzünde, Polşa hem abort gadagançylygyny girizipdi. Şeýle tendensiýalar bütin dünýädäki adam hukuklaryny goraýjylary ynjalyksyzlandyrýar.

Abort örän jedelli mesele. Käbir adamlar aborty her bir aýalyň esasy hukugy hasaplaýarlar. Käbirleri ony çaga öldürmäge deňeýär we abortyň önelgesizlige eltýändigine ynanýarlar. Beýlekiler bolsa, abortyň filosofiki we dini taýdan etika dogrylygyny ýa nädogrylygyny soraglaýarlar.

Aýal öz göwreliligi barada bileninden soň durmuşy endiklerini, ýaşaýyş düzgünini öz täze ýagdaýyna görä uýgunlaşdyrmaly bolýar. Işlemek meselesi hem bu döwürde esasy seredilmeli ýagdaýlaryň biri bolýar, çünki göwrelilik bilen işlemegi utgaşdyryp bilmezlik ýa-da göwrelilige işleme bilen bagly ýetirilip bilinjek howp baradaky gorkular göwreli aýaly az alada goýmaýar.

Dogurumdan öňki we soňky iýmit ýetmezçiliginiň beýniniň gurluşynda we işleýşinde uzak möhletli üýtgeşmelere sebäp bolup, çagalykda we ýetginjeklikde ýatkeşlik hem-de öwreniş bozulmalaryna eltip biljekdigini öňki barlaglar görkezipdi.

Alymlar dünýäde millionlarça çaganyň wagtyndan öň we pes agramly dogmagynyň hapa howanyň uzak wagtlyk täsiri bilen baglanyşykly bolup biljekdigini aýdýarlar.

Ýer ýüzünde hapa howa sebäpli ýylda ortaça ýedi million adam ölýär. Täze barlag işlerine görä, howanyň hapalygy diňe bir ýer ýüzündäki ähli adamlaryň saglygyna howp salman, eýsem heniz dünýä inmedik çagalaryň saglygyna hem howp salýar.

Türkmenistanyň Saglygy goraýyş we derman senagaty ministrliginiň 2022-nji ýylyň 17-nji martynda çykaran "Göwreliligiň emeli usul bilen aýrylmagynyň Tertibini we şertlerini tassyklamak hakynda" 108 belgili buýrugynda göwreliligiň 5-nji hepdesinde çenli medikamentoz (dermanlar bilen) aborty geçirmäge rugsat berilýär. Başga ýurtlarda medikamentoz aborty 10 hepdä çenli geçirmek rugsat berilýär.

Lukmançylyk resminamasynda bellenilşi ýaly, medikamentoz abort Saglyk öýlerinde lukmanlaryň gözegçiligi astynda geçirilmelidir we abortyň geçişi näsagyň lukmançylyk kartasynda beýan edilmelidir.

Preeklampsiýa – gan basyşynyň ýokarlanmagy we peşewde belogyň döremegi bilen häsiýetlendirilýän, göwreliligiň 20 hepdesinden soň döreýän ýagdaýdyr. Ol bedende çişleriň döremegi we beden agzalarynyň utgaşykly bozulmalary bilen birlikde hem döräp bilýändir.

Dogabitdi merezýel (sifilis) – bu keselli enäniň göwrelilik döwründe ýokançlygy çagasyna geçirende döreýän keseliň görnüşidir.

Dogabitdi merezýel çaga nähili täsir edýär?

Dogabitdi merezýeliň çaganyň saglygyna çynlakaý, ýaramaz täsiri bar. Keseliň bäbejikleriň saglygyna ýetirýän täsiri enede sifilisiň dörän möhletine we ýokançlyga garşy bejerginiň alnyşyna ýa-da keseliň bejerlen wagtyna baglydyr.

Türkmenistanyň Saglygy Goraýyş we Derman Senagaty Ministrliginiň işläp düzen kliniki beýanlaryna görä "çaga düşmesi – bu ene bedeninden embrionyň ýa-da düwünçegiň göwreliligiň 22 hepdesine çenli özbaşdak düşmegidir". Möhletine görä irki (12 hepdä çenli) we giçki (13 hepdelikden 22 hepdelige çenli) düşükler tapawutlandyrylýar. 22-nji hepdede ýa-da ondan soň enesiniň içinde ölýän çaga "çaganyň öli dogulmasy ýa-da antenatal ölümi" diýilýär.

Hemme anyklanan göwrelilikleriň arasyndan göwreliligiň özbaşdak düşmeginiň ýygylygy 15-20% deň bolup durýandyr. Hemme düşükleriň arasyndan, irki möhletlerde (6-8 hepdede) bolup geçýän düşükleriň ýygylygy 40-80% düzýändir. Göwreliligiň möhletiniň ulalmagy bilen özbaşdak düşmeleriň ýygylygy hem peselýändir.

Aşak sanalyş – sanlary belli bir ýerden yzlygyna nola çenli sanamak. (esasan raketa uçurylanda edilýär)

Ynsanlaryň köp zada gadyrbilmezlik edýändigi täzelik däldir. Olaryň biri hem önelgelik. Edil durmuşda esasy zerurlyklaryň we belli erkinlikleriniň hemişe elýeter boljakdygyna ynanyşlary ýaly, köp adam çaga etmegiň hem islän wagtlary mümkindigine ynanyp gezýärler. Bu ynançlar köplenç bir zady ýitirýänçäk onuň gadyr-gymmatyny bilmeýändigimiziň mysalydyr.

Göwredäki çaganyň doga ösüş kemçiliklerini ýa-da doga deformasiýalary anatomiki ýa-da agzalaryň işiniň kadadan üýtgemesi ýaly kesgitläp bolýar. Olar çaganyň ene göwresinde ösýän döwri ýüze çykyp, çaga dogmazdan öň, dogum wagty ýa-da ömrüniň soňky ýyllarynda kesgitlenip bilýändir.