Öýkeniň fibroz keseli – bu öýkeniň işjeň dokumasynyň ýerini birleşdiriji dokumanyň tutmagy bilen häsiýetlendirilýän keseldir. Şunuň esasynda öýkende tyglar emele gelip, zeperlenen ojaklar kislorod-kömürturşy gaz alyş-çalşygyny ýerine ýetirip bilmeýärler.

Bütindünýä Saglygy Goraýyş Guramasynyň (BSGG) 2020-nji ýylda çap eden maglumatyna görä, Türkmenistanda deriniň rak keselinden ölümçilik umumy ölümçiligiň 0.16%-ne barabar boldy. Ýaşa baglylykda ölümçilik 100 müň ilat üçin 1.38 görkezijä deň bolup, dünýäde Türkmenistan 125-nji orny eýeledi.

Ýaýraň skleroz (rus. – рассеянный склероз) – merkezi nerw ulgamynyň dowamly keseli bolup, onuň esasynda nerw süýümlerini gurşap alýan miýelin gabygynyň zeperlenmesi ýatýar. Kesel autoimmun häsiýetli bolup, immun ulgamy käbir itergi beriji sebäpleriň täsiri bilen bedeniň özüni, has takygy nerwleriň miýelin gabygyny üýtgedip başlaýar. Zeperlenme netijesinde miýeliniň dargamasy we onuň ýeriniň birleşdiriji dokuma bilen (şonuň üçin hem "skleroz" termini ulanylýar) tutulmasy bolup geçýär. Netijede, birleşdiriji dokumaly (sklerozirlenen) bölek beýniden gelýän elektriki impslary geçirmeýär. "Ýaýraň" sözi bolsa zeperlenmäniň göwrümini aňladyp, şeýle zeperlenmeleriň nerw ulgamynyň dürli ýerlerinde bolýandygyny düşündirýär. 

Jynshananyň kömelekli (kandidozly) zeperlenmesi – daşky jyns agzalarynda we jynshanada kömelekleriň täsiri bilen döreýän sowuklama hadysasydyr. Bu görnüşli zeperlenme jyns gatnaşygy arkaly geçýän (weneriki) kesellere degişli edilmeýär.

Kömelekli kolpiti tebigatda köp ýaýran, Candida maşgalasyna degişli bolan kömelekler döredýärler. Bu kömelekler aýallaryň 30%-niň jynshanasynyň kadaly mikroflorasynyň düzüminde bolup, belli ýaramaz şertleriň täsiri bilen sowuklama hadysasyny döredýärler. Aýallaryň 40-50%-de keseliň gaýtalanmasy bolup geçse, 5%-de gaýtalanyp duran dowamly görnüşe geçýär.

Autoimmun keselleri – özbaşdak keseller toplumy bolup, immun ulgamynyň kadasyz işjeňligi sebäpli beden dokumalarynyň we agzalarynyň zeperlenmegidir. Bu keselleriň hemmesinde hem beden immun ulgamynyň kada bolmadyk işjeňligi bedeniň sag öýjükleriniň dargamagyna we agzanyň işiniň bozulmagyna getirýär.

Epidimiologiki barlaglara görä, autoimmun keselleri seýrek duş gelýän kesellere degişli edilip, bu keseller adamlaryň 3-5%-nde duş gelýändir. Olaryň içinde iň ýygy duş gelýänleri dowamly autoimmun tireoidit we I tip süýjüli diabet keselleridir.

Ganyň lagtalanma ukyby bedeni goraýjy häsiýet bolup, onsuz iň ujypsyz şikesler hem adam üçin howply bolardy we ganyň ýitirilmegi netijesinde ölüm bilen gutarardy. Ýöne ganyň kadasyz lagtalanmagy hem beden üçin howply bolup, dürli agzalaryň işiniň bozulmalaryna we ölüme getirip bilýändir.

Ýürekde ýa-da gan damarlarynda gan lagtalarynyň (tromb) döremegine tromboz diýilýär. Gan lagtasynyň bir böleginiň ýolnup, gan damarlarynyň üsti bilen başga agzalara äkidilmegi (emboliýa) bu hadysanyň has hem howply tarapydyr. Meselem, aýaklaryň çuň ýerleşýän wenalarynyň trombozy netijesinde aýrylan lagtanyň bir bölegi öýken arteriýasyny we beýniniň damarlaryny dykyp bilýändir. Gan lagtasy bilen damarlaryň bölekleýin ýapylmagy agzanyň iýmitlenme ýetmezçiligine getirýän bolsa, doly ýapylmagy ölüme getirip bilýändir.

"Çagada döreýän towşan dodak we möjek agzy kemçilikleri nähili anyklanylýar we olaryň sebäbi näme?"

Saýtyň okyjysy

Podagra (aýagyň bogunagyry keseli) – agyr ulgamlaýyn kesel bolup, bedende alyş-çalyş hadysalaryň bozulmagy netijesinde bogunlarda peşew turşylygyň kristallarynyň toplanmagy bilen häsiýetlenýär. Bu keselde bedeniň hemme bogunlary (dyz, tirsek, baldyr-daban, barmaklar) zeperlenýän bolsa hem, esasy şikeslenmä aýaklaryň barmaklary sezewar bolýar. Alamatlaryň meňzeşligi sebäpli onuň bogunlaryň başga keselleri bilen çalşylmagy netijeli bejerginiň gijikdirilmeginiň sebäbi bolýar. Bedende peşew turşylygynyň toplanmagy beden agzalarynyň işiniň bozulmagyna we howply gaýraüzülmeleriň ýüze çykmagyna getirýär.

"Ýatgynyň boýunjygynyň rak keseli zerarly ummasyz azaplaryň soňuna çykmak üçin her ýurtda netijeli we elýeterli ýatgynyň skrining we bejeriş programmalary bolmalydygy gürrüňsizdir. BSGG-nyň bu täze goldanmasy jemgyýetçilik saglygyny goraýyş üçin has köp anyklaýyş gurallaryna maýa goýmaga, güýçli bejerişleri amala aşyrmaga, skrining görnüşleriniň köp aýallara elýeterli bolmagyna we ençeme jany halas etmäge ugrukdurýan görkezijidir" – Dr. Prinsess Nono Simelela, Ileri tutulýan ugurlar boýunça Strategik programmanyň: Ýatgynyň boýunjygynyň rak keselini ýok etmek boýunça baş direktoryň kömekçisi.

2020-nji ýylda ýarym milliondan gowrak zenan ýatgynyň boýunjygyň ragy bilen keselledi we ol sebäpli takmynan 342,000 aýal öldi. Olaryň aglabasy garyp ýurtlardandyr. Ýatgynyň keselleri bolan her bir zenanyň zerur bejergini almagy hem-de ölümçiligiň öňüni almak üçin çalt we takyk skrining meýilnamalaryň bolmagy möhümdir.

Oňurganyň bölünmegi (spina bifida) – oňurga sütüniniň ýapylmagynyň doga defektidir. Käbir çagalarda az alamatly geçse-de, beýlekilerde zeperlenen ýeriň aşagyndan agyr newrologiki alamatlar döreýändir. Bu doga zeperlenme esasan oňurganyň döş bölüminiň aşaky böleginde, bil we türre böleginde döräp, adatça 3-6 oňurga segmentini öz içine alýandyr.