...Agyrsyzlandyryjy serişdäni almak üçin dermannama ýazdyrmaga gelen Aýna ýadaw, ýüzi bolsa solgun görünýärdi. Ejesiniň ýagdaýy gün-günden agyrlaşýardy we oňa has güýçli agyrsyzlandyryjylar gerek bolýardy. 8 aý mundan öň ol aşgazanyna operasiýa geçirip, uzak wagt keselhanada ýatypdy. Aýna gije-gündiz ejesiniň ýanyndan aýrylman oňa seredýärdi. Onuň üçin ol işini gijeki nobatçylyga geçiripdi. Ol işe gidende ejesiniň ýanynda kiçi oglan jigsi bolýardy.

"Ejeň özüni nähili düýýar?" diýip soramda, Aýnanyň gözleri ýaşdan dolup başlady. "Ýagdaýlar beterleşýär. Agyrylary güýçlenip başlady, üstesine hem ýürek bulanma peýda boldy" diýip ýerinden turdy. Men işimiň soňunda olara barjakdygymy aýtdym.

1-nji oktýabr – ýaşuly adamlaryň Halkara günidir.

Adam öz durmuşynyň tamamlanyp barýanyna haçan göz ýetirýärkä? 60 ýaşdamy ýa-da 70-de? Bizde "Kyrkdan soň – pyrk" diýen düşünje hem bar. Otuzdan biraz alyp ugranymyzda biz entek wagtymyzyň bardygyny bilýäris we köp durmuşy işlere ýetişjekdigimize ynamymyz bar. Ýöne ýetişmek wajypdyr. Biz öz ýaşlygymyzy näçe manyly, peýdaly geçirdigimizçe, şonçada bize eşretli we gaýgysyz garrylyk garaşýandyr.

Birnäçe ýyllaryň dowamynda dünýäniň köp ýurtlarynda 1-nji oktýabr gartaşan adamlaryň Halkara güni höküminde bellenip geçilýär.

1982-nji ýylda Bütindünýä Saglygy Goraýyş Guramasynyň garrylyk döwrüniň kynçylyklary boýunça kabul eden taslamasy esasynda, Birleşen Milletler Guramasy 1990-njy ýylyň 14-nji dekabrynda her ýylyň 1-nji oktýabryny gartaşan adamlaryň Halkara güni diýip bellemekligi yglan etdi. Ilkibaşdan gartaşan adamlaryň gününi Ýewropada, ondan soň bolsa Amerikada, 1990-njy ýylyň ahyrynda dünýäniň hemme ýerinde belläp ugradylar. Gartaşan adamlaryň güni Skandinawiýa ýurtlarynda her ýyl uly gerim bilen bellenilip geçilýär. 1-nji oktýabrda gartaşan adamlaryň jemgyýetdaky orny we olaryň hukuklaryny goramaga bagyşlanan konferensiýalar, kongresler, festiwallar gurnalýar. Jemgyýetçilik guramalary we fondlar dürli ynsanperwerlik işlerini geçirýärler.

Adamyň ruhy saglygy köp babatda onuň başga adamlar bilen gatnaşygynyň hiline bagly bolup durýar. Gartaşan adamlar bilen gatnaşygy saklamagyň we söhbetdeş bolmagyň hem öz aýratynlyklary bolýar. Ýyllar arka atyldygyça, gartaşan adamlaryň saglygy düýpli fiziologiki üýtgeşmelere sezewar bolup, olar bilen saklanýan aragatnaşygy hem kynlaşdyryp bilýändir.

Bütündünýä Saglygy Goraýyş Guramasynyň we gerontologlaryň birleşiginiň kabul eden bölünmesine görä, gartaşan adamlara – 60-74 ýaşlylar, garrylara – 75-90 ýaşly adamlar, uzak ýaşaýjylara bolsa – 90 ýaşdan ulular degişli edilýändir.

Garrylyk adam ömrüniň bir döwrüdir.  Adamyň ýaşy ulaldygyça, garrylyk hem şoňa görä ýakynlaşýar. Elbetde bu biologiki prosessdir. Ýöne garyllyga, garramaklyga  bolan garaýyş her bir adamda aýry-aýry bolýar.

Garry ýa-da gartaşan adamlaryň jemgyýet üçin peýdalydygy ýa-da  olaryň  gerekmejek ýükdigi baradaky jedelleriň çözgüdini alymlar, lukmanlar, şahyrlar, pelsepeçiler tapmaga synanyşýardylar. Pikirler dürli-dürlüdi. Käbiri garrylygy adam ömrüniň ajaýyp, kämil bir döwri hasaplasalar, beýlekiler oňa sustupeslik bilen garaýardylar.

Ýylyň islendik paslynda her bir erkek adama ynamlylyk berýän zat nämedir öýdýärsiňiz? Elbetde, gujur-gaýrat! 

Söýgüli aýalyny garraýança ellerinde götermek isleýän her bir erkek kişi hemişe gujur-gaýratda bolmagyň arzuwandydyr. Kimdir biriniň bu zatlar biderek diýip pikir etmegi hem ahmal. Ýöne onuň bu pikiri düýbünden nädogrudyr!

Adamyň ýaşyna garamazadan, her ýaşda-da berdaşly we çydamly myşsalary edinse bolýar. Alymlar gartaşan myşsalaryň gujur-gaýratyny, işjeňligini agram götermek arkaly saklap bolýar diýip hasaplaýarlar. Bu babatda daşary ýurtly hünärmenler tarapyndan köpsanly barlag işleri geçirildi.

Oňurganyň osteohandrozy (ýörgünli ady osteohandroz) köp sanly sebäpler bilen şertlenen keseldir. Bu keselde oňurga ara diskleri we oňurga dokumalary zaýalanýarlar.

50 ýaşa golaýlan erkekleriň we aýallryň aglabasy şu keselden ejir çekýärler. Hakykatda bolsa bu kesel has irräk, 35-40 ýaşda biynjalyk edip başlaýar. Osteohandrozda şikeslenme ýagdaýyna myşsalar we içki organlar hem goşulýar. Mysal üçin, boýun oňurgasy agyrýan näsag köplenç kelleagyrydan, başaýlanmadan, gulaklaryň şaňlamasyndan ejir çekýär. Onuň görejinde näsazlyk ýaly nogsanlyklar bolup geçýär.

Oňurganyň döş gapyrga böleginde osteohandrozyň alamatlary ýüze çykanda, dem alyş we ýüregiň işleýşi kynlaşýar. Bil oňurganyň agyrmasy bolsa iýmit siňdirýän organlarynyň işini kynaldýar, böwrekleriň näsaz işlemegine getirýär, jyns höwesini peseldýär.

Bu kesel ýuwaş-ýuwaşdan assyrynlyk bilen gelýär. Hemme zat birdenkä peýda bolýan gowuşgynsyzlykdan ýa-da bogunlardaky çalaja duýulýan agyrylardan başlanýar. Mysal üçin, siz käwagt oturmakçy bolanyňyzda ýa-da basgançakdan düşmekçi bolanyňyzda, dyzyňyzda sanjy duýýarsyňyz. Hawa, diňe aşak düşeniziňde, ýokary galanyňyzda däl. Ine, şu alamatlar osteoartroz keseliniň ilkinji alamatlarydyr. Bu alamtlar ilkibaşda gaty bir bildirip-de durmaýar. Saklanyp, demiňizi biraz dürsäniňizden soň agyry wagtlaýynça goýberýär. Emma soňabaka agyrylar hatda oturgyja oturjak bolanyňyzda-da peýda bolar. Bu agyrylar gijelerine has hem güýjeýär.

Osteoartroz keselini bejerip bolmaýar. Ýöne onuň ösüşini togtadyp ýa-da haýalladyp bolýar. Osteoartrozyň döremeginiň belli bir sebäbi ýokdur. Adam garradygyça, onuň organizminde bolup geçýän alyş-çalyş prosessleri üýtgeýär. Munuň netijesinde kekirdewükler gurap, döwülegen, çat atagan bolýarlar. Olar ýukalýar, käwagt bolsa düýbünden ýitip gidýärler. Bulary bary kentlewükleriň «könelişmegi» bilen düşündirilýär. Şunuň bilen birlikde süňk dokumalary hem üýtgeýärler. Bogun süňkleriniň gyralarynda «osteofitler» diýip atlandyrylýan ösüntgiler peýda bolýar. Halk arasynda olara «duz ýygnanmasy» hem diýilýar. Süňkleriň dykyzlyk ýagdaýy peselýär. Olar organizmdäki garmonal bozulmalarynyň netijesinde kalsini ýitirip, örän port bolýar. Şeýlelikde, osteoartroz keseli döreýär.

Siz kimdir biriniň: «Tekiz ýerden barýarkam büdräp, aýagymy döwdüm», «Ýerimden turjak bolanymda, topugym çat açdy» diýenlerini, belki, eşidensiňiz. Biz çagalyk döwründe agaçlardan ýa-da haýatlardan bökenimizde, hiç ýerimiz döwlüp-ýenjilmeýärdi ahyryn. Eýsem indi näme üçin şeýle ýagdaýlar ýüze çykýarka? Näme üçin uly ýaşyndaky adam çalaja büdräýse-de, onuň elini ýa-da aýagyny gipse salmaly bolýar?

Bu adamyň süňkleriniň wagtyň geçmegi bilen inçelip, öz berkligini we çeýeligini ýitirýändigi zerarly bolýar. Belli bir şertlerde adamyň süňklerinde üýtgeşmeler ýüze çykyp, olar gubka ýaly bolýarlar. Süňkleriň düzümindäki kalsiý ýuwlup çykarylýar-da, olarda öýjükler emele gelýär. Bu ýagdaýyň birnäçe sebäpleri bardyr. Bu organizmdäki alyş-çalyş prosessiniň bozulyp, kalsiniň özleşdirilmeýän ýagdaýy bolup bilýär. Şeýle ýagdaýlar adamyň organizminde garmonlaryň deňagramlygynyň bozulmagynyň netijesinde, dowamly arakhorlugyň, çilimkeşligiň ýa-da iýmit siňdirişiň bolzulmalarynyň netijesinde hem bolup bilýär. Bu ýagdaýa оsteoporoz diýilýär. Bütindünýä saglygy goraýyş guramasynyň (BSGG) maglumatlaryna görä, ýer ýüzündäki ilatynyň arasynda  osteoparoz süňk keselleriniň iň ýaýran görnüşidir.