GÜNÄKÄR WIRUS

Barlaglaryň görkezişi ýaly, aýal jyns agzalarynyň howply täze döremeleriniň arasynda yatgynyň boýunjygynyň rak keseli esasy orunlaryň birini tutýandyr.

Meselem, Rossiýada her ýyl 13 müň aýala bu howply kesel kesgidi goýlup, olaryň 6 müňüsi, ýagny her ikinji aýal şol sebäpden ölümçilige sezewar bolýandyr.

Bu howply keseliň tebigaty belli bolup, onuň döremeginde adamyň papilloma wirusyna uly orun berilýändir. Sag öýjükleri howply bölünýän öýjüklere öwürip bilmek başarnygy, ony ýatgynyň boýunjygynyň rak keseline getirýän howply faktor höküminde öňe çykarýar.

Eger aýal seksual gatnaşykda kynçylyk çekýän bolsa, onuň sebäbi nämedekä? Bu ýagdaý lukmana ýüz tutmaga esas döredýärmikä?

"Aýal seksuallygy" düşünjäniň tebigatyna doly göz ýetirme başardarmyka? Hatda seksologiýanyň "soltany" bolan Z. Freýd hem, erkek seksuallygynyň adatylyklara baýdygyny bellese-de, aýal seksuallygyň tebigaty onuň üçin çözüp bolmajak bir tapmaça bolupdyr.

Ýöne Z. Freýd XIX we XX asyrlaryň sepgidinde ýaşapdy. Belki, ondan bäri köp zat üýtgändir...

Göwreliligiň gormonal öňüni alyş serişdeleri (gormonal kontrasepsiýa) – iň netijeli we ýygy ulanylýan usullaryň biri bolup, dünýäde 120 mln-dan gowrak aýal bu usuldan peýdalanýandyrlar. Dogry ulanylan halatynda onuň netijeliligi 99,9%-e deňdir.

Kontrasepsiýa üçin ulanylýan serişdeler öz düzüminde aýal jyns gormonlary bolan estrogeni we gestageni saklaýandyrlar. Häzirki zaman gormonal serişdeleriniň ýaramaz täsirliligi ýokdur we olary lukmanyň gözegçiligi astynda 6-12 aýlap kabul edip bolýandyr.

Bu ýagdaý hemme aýallarda duş gelýär diýýärler. Ony aýallaryň ikilenç jynsy alamatyna degişli edip, bolmaly adaty ýagdaý hasaplaýarlar. Ýöne bedende ol alamatyň bolmazlygy üçin her aýal elinde baryny edýär. Elbetde, gürrüň sellýulit barada gidýär. Eýsem sellýulit näme we ondan dynmak mümkinmikä?

Deriasty ýag gatlagynyň (gipodermanyň) zeperlenmegine sellýulit diýilýär. Gan aýlanyşygynyň we limfanyň (beden suwuklygy) haýallamagy gipodermada suwuklygyň saklanmagyna getirýär. Bu bolsa ýag öýjükleriniň daşynda çişginliligi emele getirip, olarda ýaglaryň we zäherleriň toplanmagyna sebäp bolýar. Bedeniň zeperlenen ýerlerinde hemme alyş-çalyş ýagdaýlary bozulyp, ýag öýjükleriniň daşynda birleşdiriji dokumanyň we düwünleriň emele gelmegine getirýär. Olar öz gezeginde gan we limfa damarlaryny basyp, alyş-çalyş ýagdaýlarynyň bozulmalaryny has hem beterleşdirýär.

Zenanlaryň durmuşynda öz geçiş aýratynlygy, alamatlary we getirýän üýtgemeleri bilen aýbaşydan galma döwri uly özgermeleriň başyny başlaýar. Aýbaşydan galma döwri – genetiki nukdaýnazardan meýilleşdirilen, bedeniň adaty ýagdaýy bolup, 45-55 ýaş aralygynda aýallarda aýbaşynyň kesilmegi bilen häsiýetlendirilýär.

Ýaşaýan ýerine, howa şertlerine, milletine we başga faktorlara bagly bolmazdan, hemişe hem bu döwrüň başlanma möhleti üýtgewsiz bolupdyr. Onuň başlanjak wagtyna diňe nerw dartgynlylygyň güýçlenmegi (meselem, uruşlar), sosial- ykdysady şertleriň ýaramazlaşmagy (fiziki we ruhy ýadawlylyk, ýeterlik iýmitlenmezlik) täsir edip bilýändir.

Ösen ýurtlarda çilim çekýän zenanlaryň sany ýylsaýyn azalýar, ösýän ýurtlarda bolsa şeýle zenanlaryň sany ýylsaýyn artýandyr.

Başgalaryň elindäki oýnawaç

Temmäki öndürýän kompaniýalar ozallar zenanlara öz müşderileri hökmünde garamaýardylar. Sebäbi ХХ asyra çenli zenanlaryň arasynda puluny temmäkä sarp edip bilýänleri sanlyjady. Maşgala girdejesi erkekleriň elindedi. Galyberse-de, ozallar çilim çekýän zenana azgyn, biedep aýal hökmünde garaýardylar. Ýöne ХХ asyrda zenanlar deňhukuklygy gazanmak bilen, işläp başladylar. Bu bolsa olaryň öz hususy pullarynyň bolmagyna mümkinçilik döretdi. Indi zenanlar puly öz islän zadyna harçlamaga ygytyýarlydylar. ХХ asyrda bolup geçen Birinji we Ikinji Jahan uruşlary erkekleriň sanyny diýseň azaltdy. Netijede, temmäki öndürýän kompaniýalar öz müşderilerileriniň köp bölegini ýitirdiler.

Biziň döwrümiziň jemgyýetinde zenanlaryň orny mese-mälim özgerendir. Zenanlar köp asyrlaryň dowamynda öz hukuklary ugrunda göreşip, deňhukuklygy aldylar. Indi zenanlar diňe öý hojalykçy däl, eýsem işewür zenanyň işlerini hem başarýandyr. Emma ol işewür zenana öwrülmek bilen, ýanýoldaşy, çagalary, öýi baradaky alada-hysyrdalary heniz-de onuň gerdenindedir. Şeýle agyr ýük eýsem zenan saglygyna täsir etmezmi? Elbetde eder!

Ýöne zenanyň döwrebap gadam urup, bu ýüküň astynda maýrylman, ýegşerilmän, gara gözüniň röwşenligini  ýitirmez ýaly näme etmeli?

Ýatgynyň boýunjygynyň howply täze döremeleri (ÝBHTD), jyns agzalarynyň täze döremeleriniň içinde iň kän duş gelýän görnüşidir. Onuň ýüze çykmagyna abortdan, dogrumdan soň ýatgynyň boýunjygynyň şikeslenmegi, raga getirýän keselleriň (ýatgy boýunjygynyň eroziýasy, leýkoplakiýa, polip, eritroplakiýa) wagtynga bejerilmezligi, abortdan soňky endokrin bozulmalar, jyns agzalaryň ýokançlyklary sebäp bolup biler.

Ýönekeý uçugyň wirusynyň we adamyň papilloma wirusynyň 10 we 16 görnüşleriniň ýatgy boýunjygynyň rak keseline getirip bilýänligi barada ylmy maglumatlar bardyr.

Soňky ýyllarda, dünýä boýunça kadaly geçirilýän öňüni alyş barlaglaryň we ýatgy boýunjygyndan alynýan çyrşagyň Papanikolau (pap-çyrşak) usuly bilen barlanmagy netijesinde, ýatgy boýunjygynyň HTD-i ir möhletde ýüze çykaryp, netijeli bejergi geçirmek gazanyldy.

Meniň pikirimçe şu ýagdaý köp gelin-gyzlara tanyş: sen iş günüň ahyrynda aýaklaryň ýadawlygyny duýýarsyň. Sen tizräk öýe ýetmegi, köwşüňi çykaryp, aýaklaryňy uzatmak isleýärsiň. Ýöne aýaklaryň ýadawlygy we agyrysy şonda-da aýrylmaýar. Eýsem aýaklaryň ýadawlygyny nähili aýryp bolar? Ynha bu mesele boýunça käbir maslahatlar.

Beden saglygy hemmelere gerek, gymmatly, satyn alyp bolmajak baýlyk bolup durýar. Ýöne aýallara saglyk has hem gerekdir.  Erkekler bilen deňeşdirlende, aýal maşgalanyň bedeni dürli faktorlara durnukly bolsa-da, ol öz ömründe  uly fiziologiki üýtgeşmelere sezewar bolýandyr. Şol fiziologiki üýtgeşmelere, daşky gurşawyň ýaramaz faktorlary ýa-da sosial kynçylyklar goşulsa, aýal saglygy peselip ugraýar.

Aşakdaky maglumatlar aýallaryň saglyk ýagdaýynyň peselýänliginden habar berýär: