Hormatly saýtymyzyň okyjylary!

Biz lukmançylyga degişli maglumatlary saýtymyzyň sahypalarynda yzygiderli ýerleşdirip, Sizi gyzyklandyrýan soraglara jogap berýaris. Ýöne munuň bilen hem çäklenmän, Sizi durmuşyň esasy mesleleriniň käbirleri boýunça pikir alyşmaga çagyrýarys. Çünki sagdyn we gözýetimi giň bolan jemgyýete sagdyn pikir alyşmaklyk mahsusdyr. Biz islendik meseläni diňe pikir alyşmalar, dialog arkaly netijeli we dogry çözüp bolýandygyna ynanýarys.

Saglyk@info saýtyna günde soraglaryň ençemesi gelip gowuşýar. Olaryň aglaba bölegini ýaşlaryň soraglary düzýär. Ýaşlar bolsa, esasan-da, jyns gatnaşyklary barada özlerini gyzyklandyrýan dürli-dürli soraglary berýärler. Saýtyň lukmanlary olara höwes bilen jogap berýärler. Olar munuň diňe ýaňsylamak ýa-da "at oýnatmak" maksady bilen däl-de, dogrudan-da, bilmek maksady bilen soralýandygyna düşünýärler. Sebäbi ýaşlar şeýle pynhan meseläni ululardan soramaga utanýarlar, lukmana aç-açan ýüz tutmaga çekinýärler. Emma jynsy gatnaşyklaryna bolan garaýşyň emele gelşi ýaş juwanlaryň gelejegine, gelejekdäki maşgala durmuşyna örän uly täsirini ýetirýändir.

Hawa, saýtyň lukmanlary ýaşlaryň şeýle soraglaryna jogap berýär we gelejekde hem jogap berer. Ýöne şeýle soraglaryň diňe fiziologiki taraplary däl-de, ahlak taraplarynyň hem bardygy hemmelere mälimdir. Şonuň üçin-de, okyjylaryň öz  durmuş tejribesini paýlaşyp bilmegi, pikirlerini beýan etmegi üçin, Saglyk@info saýty has ýygy berilýan soraglaryň käbirleri boýunça pikir alyşmany gurnamagy makul bildi.

Orta atylan soraga çynlakaý seredip, ýaňsylamasyz, öz pikirleriňizi aç-açan beýan edersiňiz, durmuş tejribäňizi paýlaşarsyňyz umudy bilen,

Jahan.

*********

Maşgala gurmazdan, jynsy gatnaşyklaryň  başlanylmagyna Siz nähili garaýarsyňyz? Bu şahsy azatlyk hukugyny ulanmamy? Ahlaksyzlykmy? Ýa-da tejribe toplama synanyşygymy?

*********

NEŞEKEŞLIGIŇ   BEJERGISINDE   ULANYLÝAN   KÄBIR BEJERIŞ  USULLARYNA   SYN

Häzirki wagtda neşekeşligiň bejergisini geçirýän dürli merkezleriň ägirt uly sany peýda boldy: tölegli  merkezler, döwlet lukmançylyk edaralary (narkologiki dispanserler), awtorlyk hukukly usullar bilen işleýän merkezler, neşekeşleriň bile ýaşap bejergi alýan birleşmeleri (kommunalar), daşary ýurt usullary bilen işleýän merkezler, psihoterapiýa usulyny peýdalanyp bejergi geçirýän merkezler, galyberse-de hiç hili peýdasyz, aňsat eklenç gözleýän ekstrasensler we tebipler (meselem, neşekeşiň suratynyň üsti bilen oňa täsir etmek we başga "usullar")...

Neşekeşlik örän howply we çalt ýaýraýan epidemiýadyr. Bu dert ençeme ýaş ömürleri aždarha kimin "ýuwudýar". Neşe serişdesini artyk mukdarda ulanmak sanlyja minudyň içinde ölümçülige getirmäge ukyplydyr.

Biziň döwrümizde neşekeşlige sezewar bolanlaryň diňe ujypsyz sany bu dertden saplanyp, jemgyýete, sagdyn durmuşa gaýdyp gelmäge ýol tapýar.

Adamzadyň bedeni ösüş ýolunda kämilleşip taplansa-da, täze döwrüň ýaramaz  endiklerini "göz öňüne tutmandyr", şonuň üçin-de olaryň öňünde goragsyz, ejiz bolup galypdyr. Adamyň bedeni neşe serişdeleriniň täsirine ýaşaýşynyň her bir döwründe bendi bolmaga ukyplydyr. Beden näçe ýaş bolsa, neşe zäheri şonça-da hilegär we howply täsir edip, bedeniniň ähli agzalaryny, ulgamlaryny zäherleýär. Neşe serişdesini bir gezejik dadyp görmeklik käbir ýagdaýda ýowuz bela öwrülmegi, agyr ýagdaýlara sezewar edip, maýyplyga uçradyp bilýändigini ýatdan çykarmaly däl.

Siz çilim çekmegi goýmak üçin näçe gezek synanşyk etdiňiz? Näçe gezek bu synanşyklar puja çykdy? Her gezek çilimi otlap, onuň ajy tüssesini özüňize soranyňyzda, çilimi taşlamany uly kanagatlanma bilen soňa goýanyňyz ýadyňyzdamy?!

Çilimiň düzüminiň saglyk üçin zyýanlylygy barada mekdep ýyllaryndan bäri gulagymyza guýlup gelinse-de, bu barada köpçülikleýin habar beriş serişdeleri (gazet-žurnallar, telewideniýe, radio, hünärmenler tarapyndan beýan edilýän mowzuklar), internet hem degerli maglumatlary ýetirse-de çilim çekýänleriň sany azalyberenok.

Biziň döwrümiziň iň aýylganç belalaryň biri adamyň gysga wagtlyk keýpini göterip biljek zatlaryň agdyklyk etmegidir. Gynansak-da, häzirkizaman adamzadyň köp bölegi halal, agyr zähmetiň rehnedinden lezzet alanyndan aňsatlyk bilen gazanylýan, gysga wagtlaýyn lezzeti ileri tutýar. Neşe sereşdelerine öwrenişmegiň, oňa bütinleý özüňi bermegiň  esasy sebäpleriniň biri hem şol ýeňil lezzetiň gaýtalanyp durmagyna bildirilýän islegdir.

Neşekeş adam daşyny gurşap alýan dünýä bilen gyzyklanmagyň deregine diňe neşe ulanmak bilen gyzyklanýar. Neşäniň biziň ägirt uly we gyzykly dünýämiziň ujypsyz bir owunjak bölegidigine düşünmän, oňa bütinleý özüni bagş edýär, diňe şonuň bilen gyzyklanýar. Bu ýagdaý fiziologiki, durmuş, nesil taýdan esaslandyrylan agyr kesele uçradýar.

"...Meniň iki oglum bar. Adamym bilen halaşyp baryşdym. Biri-birimize düşünýärdik. Ol neşe kabul edip başlaly bäri, meniň maşgala durmuşym hem dargap başlady. Ol menden we çagalaryndan juda daşlaşýar. Işlemesini goýdy. Ýalbaryp gördüm, gaharlanyp çykdym, dyza çöküp ýalbaryp gördüm. Soňky hepdede öýden zatlar ýitip başlady... Çagalarymy alyp hem gidip bilemok. Men ony gowy görýärin ahyryn?!..."

Maslahata gelen zenanyň gürrüňinden.

AIW — bu adamyň kesellere garşy durnuklylygynyň ýetmezçiligini döredýän wirus.  Bu ýokançlygyň netijesinde AIDS keseli döreýändir.

Adamyň immoýetmezçiliginiň wirusy 1983-nji ýylda AIDS keseli öwrenilende ýüze çykaryldy. Bu kesel ilkinji gezek erkekbazlaryň (gomoseksuallaryň), neşekeşleriň, gemofiliýa kesellileriň  hassalyklarynyň dowamynda dörän gaýraüzülmelerine edilen gözegçiligiň netijesinde mälim boldy.  Adamyň immunoýetmezçiligini döredýän wirus lentiwiruslar (Lentivirus)  görnüşiniň retrowiruslar (Retroviridae) maşgalasyna degişlidir. Lentiwirus latyn dilinden "haýal" diýmegi aňladýar. Wirusyň şeýle atlandyrylmagynyň öz sebäbi bar: ol adamyň organizmine aralaşandan soň haýal hereket edýär. Şoňa görä-de, keseliň ilkinji alamatlary uzak wagtlap ýüze çykmaýar. Adamyň bu wirusa ýoluganyndan AIDS-iň döremegine çenli takmynan 9-11 ýyl geçip bilýär.

Neşekeşlige baş goşan neşekeş bütin maşgalasyna ejir çekdirýär. Öýden puluň belli bir mukdarynyň yzygiderli ýagdaýda ýitip durmagy maşgala agzalaryny diýseň howsala salyp başlaýar. Neşekeşe günde 4-5 manat pul gerek bolýar. Şonuň üçin-de, neşekeş bir atymlyk neşesiniň puluny tapmak üçin hemme zada taýyndyr. Neşe azarlamasynyň artan mahaly pul tapaýmak aňsat bolmansoň, ol ogurlyga ýüz urýar. Oňat terbiýe alan adam hiç haçan ogurlyga ýüz urmaz diýen düşünje neşekeş babatda çapraz gelýär.

Tebigat tarapyndan zenan maşgalalara adamzat neslini dowam etdirmek, ojagy goramak ýaly derwaýys wezipeler niýetlenendir. Emma ajaýyp jynsyň wekillerine hem elhenç kysmat duçar bolaýar. Sebäbi neşekeşlige ýaşlaram, orta ýaşan adamlaram, zenanlaram, erkeklerem uçrap bilýärler.

Neşekeşlik zenanlaryň organizmine nähili täsir edip bilýär? Olar nämelerden ägä bolmaly?

Neşekeşlige baş goşan adamda hakyky gymmatlyklar ölçeginiň üýtgeýändigini biz bilýäris. Hakyky durmuş bilen arabaglanyşyk, öz-özüňi goramak babatdaky tebigy hüşgärlik duýgusy ýitirilýär.

Isapaniýa hem beýleki Ýewropa ýurtlary ýaly köpçülik ýerlerinde çilim çekmekligi gadagan etdi.

Bütindünýä saglygy goraýyş guramasynyň geçiren barlaglarynyň netijesinde çilim zerarly erkekleriň aýallardan ir ölýändigi mälim boldy.

TobaccoControl žurnalynda çap edilen ylmy-barlag işi Ýewropada ýaşaýan adamlaryň ölümi babatdaky statistiki maglumatlarynyň analizine esaslanýar.