Hormatly Jahan! Siz hiç ýerde ýazylmaýan, düzgünleşdirilmedik, ýöne köp halklaryň, şol sanda türkmen halkynyň hem asyrlardan asyrlara geçen adat höküminde garalýan däp-dessurynyň biri bolan galyňly meseläni galdyrdyňyz. Biz, türkmenlerde galyň tölemek durmuşyň "basgançagyndan" ädip başlan, göwün guşy süýji arzuwlar bilen asmanda pelpelläp, hyýalynda oňat niýetler bilen ýaşaýan öýlenjek oglan üçin hem, onuň maşgalasy üçin hem çözmesi çylşyrymly kynçylyklaryň biri bolup durýar. Taryha ser salsak, türkmenlerde öýlenýän ýigidiň öýlenjek gyzynyň hosssarlaryna galyň tölemegi asyrlardan asyrlara geçip, adat höküminde halkyň aňyna köki-damary bilen ornaşan. Häzirki durmuş gurýan we gurjak ýaş oglan-gyzlar, olaryň hossarlary durmuş gurmany galyňsyz göz öňüne getirip hem bilenoklar, bilerler hem öýdemok. Sebäbi gyz durmuşa galyň tölenip çykmaly, oglan galyň töläp öýlenmeli diýen düşünje ýaşlarymyzyň aňyna çagalykdan guýlan, ol aň astynda oňat öz ornuny tapan. Aslynda galyň töleme meselesi türkmen jemgyýetinde halkyň arasynda ymykly ornaşan we häzirki döwürde gülleýär, pajarlap ösýär, galyňyň mukdary, görnüşi döwrebap üýtgedilýär.

Biziň jemgyýetimizde jynsy gatnaşyklaryň ýaýbaňlanmasyna we maşgala gatnaşyklaryň häsiýetine galyňly sorag öz saldamly täsirini ýetirýär.

...Meniň goňşym Batyr, öz söýgüli kursdaş gyzy Aýlar bilen 4 ýyl duşuşýarlar. Ýaňy-ýakyn olar okuwyny gutardylar. Nobatdaky duşuşykdan soň eý görýän gyzyny ugradyp gelýän Batyrdan: "Batyr, indiki durmuşy meýilleriň nähili? Durmuş gurmaga hem wagt ýetdi öýdýän" diýip, soradym. Batyr bu soragyma ýylgyryp, utanjaňlyk bilen: "Öýlenmek üçin hem, galyň tölemek üçin hem harajat gerek. Men entek işläp pul ýygnamakçy. Galanynam soň görmeli bolarda" diýip jogap berdi.

Taryha göz aýlasak, galyňly mesele dünýäniň köp halklarynyň däp-dessurlarynda duş gelip we şu güne çenli saklanyp galyp, häzirki wagtda üýtgemelere eýe boldy. Ençeme jemgyýetlerde galyňa maşgaladan gidýän işçi güýjüniň (gyzyň) öwezini doldurýan maddy emläk höküminde garalsa, jemgyýetleriň köpüsinde ol gyzyň ene-atasyna gyzy ösdürip ýetişdireni üçin hak (süýthaky) höküminde garalypdyr. Taryhy ýazgylardan belli bolşy ýaly, yslam dininde gyz üçin belli bir pul ýa-da emläk möçberini alma, gyzyň zat höküminde satylmagyna deň edilip ýazgarylypdyr. Ýöne öýlenýän oglan tarapyndan, gyza sowgat höküminde belli bir gerek bolan zatlaryň sowgat edilmesi (arap dil. – mahr) dogry we zerur hasap edilipdir.

Bu gün galyň başga görnüşlere eýe bolup, biziň jemgyýetimizde hem oňa bolan garaýyşlar dürli-dürli häsiýete eýe boldy. Eýsem-de bolsa,

Galyňa gyzyň mertebesini kemsidýän we ony adamsyna bakna edýän ahwalat höküminde garamalymyka?

Tersine, "arzanyň arzysy bolmaz" diýilşi ýaly, ol täze maşgala gelin bolup gelen gyzyň maşgaladaky ornunyň pugtalanmagynyň we maşgala gatnaşyklarynyň bekemeginiň binýady bolup bilermi?

Ýaşlar, olaryň geljegi we maşgala gatnaşyklary üçin şeýle wajyp mesele babatda siziň pikir ýöretmeleriňizi we tesbirleriňizi bilmek islegi bilen

JAHAN.

___________________________________________________________________

Suratlaryň awtory - Merjen Gylyjewa.

Biz gartaşan, goja Atany ýa-da Enäni görenimizde, kalbymyzy rahatlyk, ynsanperwerlik duýgulary gurşap alyp, olara hormat, kömek etmek islegi döreýär. Ýaşy birçene baran, babanyň ýa-da enäniň aksowult saçlarynyň her biri onuň arkasyna atan durmuş ýyllaryndan habar berse, ýüzüne özboluşly bezeg berýän kiçijik ýygyrtjyklar, bahasyna ýetip bolmajak durmuş tejribesiniň bardygynyň şaýady höküminde kabul edilýär.

Uly nesliň gymmatbaha pähimlilik hazynasynyň, durmuş tejribesiniň ýaş nesil üçin möhümliligini bellemek üçin, K. S. Stanislawskiniň: "Goý, goja pähimlilik juwan güýji gönükdirsin. Juwan güýç bolsa goja pähimlilige söýget bolsun" diýen sözlerini mysal höküminde getiresimiz gelýär.

Hormatly saýtymyzyň okyjylary!

Siziň gartaşan we sagdyn ata-eneňiz, babaňyz-mamaňyz barmy? Belki-de, dost-ýarlaryňyzyň, bile ýaşaýan goňşylaryňyzyň arasynda söhbetdeş bolýan ýaşuly adamlaryňyz bardyr? Siz başgalar bilen olaryň sagdyn durmuş babatdaky pähimleri, maslahatlary, tejribeleri bilen paýlaşasyňyz gelýärmi? Onda çaý başynda biz sizden olar bilen söhbetdeşlik geçirmegiňize çagyrýarys! Siziň gyzykly söhbetdeşligiňizi, ýaşuly adamlaryň pähimlerini, maslahatlaryny www.saglyk.org saýtynda çap ederis, okyjylar bilen saýtda we sosial aragatnaşyk ulgamlarynda paýlaşarys.

Gatnaşmak uçin bildirilýän talaplar:

1. Siziň dykgatyňyza söhbetdeşligi dogry alyp barmak üçin berlip biljek soraglaryň görnüşini hödürleýäris. Soraglaryň manysyny we tertibini öz islegiňize görä üýtgedip bilersiňiz.

► Siz gojalyk ýaşyna çenli nädip saglygyňyzy saklap bildiňiz?

► Sagdyn bolmak uçin hökmany ýagdaýda nämeler edilmeli?

► Durmuşda näme kär bilen meşgullandyňyz?

► Keselleriň, saglyk babatda döreýän kynçylyklaryň düýp sebäbini nämede görýärsiňiz?

► Siziň pikiriňizçe, durmuşda adam üçin iň möhüm zatlar näme?

► Ösüp barýan nesle Siz näme maslahat berip bilersiňiz?

2. Hökman: söhbetdeş bolýan ýaşuly adamlaryňyzyň ýaşy 50 ýaşdan uly bolmaly. Taýýarlan makalaňyzyň göwrümi 300 sözden az bolmaly däl, ýöne 800 sözden hem köp bolmaly däl.

3. Makalaňyz şu maglumatlary öz içine almaly: eneňiziň, ataňyzyň, mamaňyzyň, babaňyzyň ya-da tanyş, garyndaş adamyňyzyň ýaşy we onuň ady, isleseňiz familiýasyny, ýaşaýan şaherini we başga-da maglumatlary görkezip bilersiňiz.

4. Isleseňiz olaryň suratyny iberiň. Biz saýtda makala bilen suraty bile ýerleşdireris.

5. Aragatnaşyk saklamak uçin öz poçtaňyzyň salgysyny hökman görkeziň!

6. Makalaňyzy, soraglaryňyzy This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it. salgysyna iberiň.

BIZ ULY HÖWES BILEN SIZIŇ MAKALAŇYZY WWW.SAGLYK.INFO SAÝTYNDA ÇAP EDERIS.

Iberilen makalaňyzyň ýokarky bellenilen talaplara laýyk gelmedik ýagdaýynda, iş topary Sizden goşmaçä maglumat sorap biler. Aragatnaşyk üçin şert bolman, degişli soraglara jogap almaga mümkinçilik bolmadyk ýagdaýynda, makalaňyzyň çap edilmejekdigini duýdurýarys. Soraglaryňyzy This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it. salgysyna iberiň.

* Türkmen aýdymy "Garrylar gerek", sözleri Magtymguly Myşşyýewiňki, sazy Ata Ablyýewiňki.

Hormatly saýtymyzyň okyjylary!

Iýmitlenme, uka gitme, hereketlenmek ýaly fiziologiki talaplar adamyň ýaşaýşynyň esasy düzüjileri bolup, onuň saglygy we işjeňligi şol talaplaryň ýerine ýetirilişine bagly bolup durýandyr. Ýeterlik ukynyň alynmagy we hereketlenmek adamynyň öz islegine bagly bolsa-da, peýdaly we kadaly iýmitlenme köp sebäplere bagly ahyryn.

Akyldar Sokrat diýmişleýin, "Biz iýmek üçin ýaşamzokda, ýaşamak üçin iýýäris". Dogry iýmitlenme bedenimizi peýdaly we zerur önümler bilen üpjün edip, kuwwatlylyk berýär, emosional taýdan lezzetliligi duýmaga kömek edýär. Ýöne "dogry iýmitlenme" düşünjesine biz hemişe eýerýärismi?

Bu günki gün iýmitimizde uglewodlaryň we ýaglaryň agdyklyk edip, iri süýümli önümleriň azalmagy, ýagly we gowurlan, kakadylan iýmit önümlerine islegiň bildirilmegi, howul-hara, kadasyz we ýaramaz iýmitlenme, genetiki taýdan özgerdilen önümleriň saçagymyza aralaşmagy biziň saglygymyza abanýan howp bolup durýandyr. Beden agramynyň artykmaçlygyndan azap çekýän adamlaryň köpelmegi, iýmitlere allergiki täsirliliginiň ýokarlanmagy, iýmit siňdiriş agzalarynyň dürli keselleriniň, sol sanda howply täze döreme keselleriniň ýygy duş gelmegi ýokardaky faktorlaryň beren ýaramaz netijesi bolup durýandyr.

Brilýa-Sawareniň bellemegine görä, "Haýwan döýmaga ymtylýar, adam iýýär, akylly adam bolsa iýmitlenmegi başarýar". Eger bu şeýle bolýan bolsa, onda

Iýmitlenmede Siz nämä ýykgyn edýärsiňiz: tagamlylygamy ýa-da peýdalylyga?

Ýaşaýyş üçin şeýle wajyp sorag barada öz pikirleriňiz, durmuş tejribäňiz bilen paýlaşarsyňyz diýen umyt bilen Jahan.

Hormatly saýtymyzyň okyjylary!

Maşgala durmuşynda çaga terbiýesi ene-ata üçin iň wajyp hem-de çylşyrymly wezipe bolup durýar. Maşgalada alnan terbiýe köp babatda çaganyň sosial durmuşa uýgunlaşmagynyň derejesini kesgitleýär. Misli çarkandakly dag eteklerinden geçmäge kömek edýän ýol görkeziji ýaly, çagalarymyzy asuda we howpsuz durmuş ýolundan geçirmäge, olary bu ýolda gurşap aljak nogsanlyklardyr howplylyklar barada habardar etmäge, olaryň her soragyna jogap tapmaga ymtylýarys.

Ýöne biz hemişe olaryň berjek soragyna jogap tapmaga taýynmy? Bizde bu meselä degişli statistika maglumatlaryň ýoklugyna garamazdan, tejribeli lukmanlar we mugallymlar ene-atalaryň aglaba böleginiň jynsy gatnaşyklara degişli terbiýeçilikde kynçylyk çekip, çagalary bilen gürrüňdeşligiň başa barmaýandygyny belleseler, ýaşlaryň aglaba bölegi aýal bilen erkegiň gatnaşygyna degişli maglumatlary başga çeşmelerden (deň-duşlaryň gürrüňi, kinofilmler, Internet ulgamy, ululara niýetlenen filmler) alýandyklaryny äşgär edýärler.

Eger 7 ýaşly çagaňyzyň "Siz meni nireden aldyňyz?" diýen soragyna, "Dükandan (bazardan) satyn aldym" diýip jogap berseňiz, onuň 12 ýaşap beren ýene şeýle soragyna "Ulalyp bilersiň. Sen şeýle zatlary nireden eşidýärsiň?" diýip, gatyrganmagyňyz mümkin. Ene-atasynda bu soraga döreýän täsiri gören 15 ýaşly ýetginjek, bu soragy size bermäge çekinip, jogaplary başgalardan gözlemäge synanşyk eder. Bu soraglara dogry jogap tapyp, ýönekeý görnüşde oňa mekdep düşündirse gowy zat. Bilim beriş ulgamynyň hem bu babatda öz düzgünleri bolup biler...

Siziň pikiriňizçe, çaga jynsy terbiýe haçan we nähili görnüşde berlip başlanmaly?

Bu durmuşy soragy çözmekde ýaşlaryň özleriniň, olaryň ene-atalarynyň, mugallymlarynyň, terbiýeçileriň gatnaşyp, pikirlerini beýan etjekdiklerine umyt edip Jahan.

Hormatly saýtymyzyň okyjylary!

Täze ýylyň öňsyrasynda gowy arzuwlar edilýär, öz durmuşymyz üçin möhüm meseleler babatda meýillerimizi kesgitleýäris, geljege umydymyzy berkidip, özümizi durmuşy täze çözgütleri tapmaga taýýarlaýarys. Bu döwür geçen ýylyň netijelerini jemläp, täze ýylda täze sepgitlere ýetmäge galkynma berýän wagt araçägi bolup durýar.

Her kimiň öz arzuwy, oňa ýetmäge ýardam berýän öz ýoly bolýar. Ýöne meýilleşdirilýän işleri ýerine ýetirip, öňde goýulýan maksatlara berk jan saglyksyz ýetip bolmajakdygy her kime-de bellidir. "Saglygym-begligim" diýip ýöne ýerden aýtmandyrlar.

Biziň saglygymyz nämä bagly? Öz durmuş ýörelgämizemi? Ekologiýamy? Ýa-da iýýän iýmitimiziň hilinemi? "Ol sanalan sebäpleriň hemmesine hem bagly. Şeýle-de, saglygy goramagyň hili lukmanlaryň işine hem juda bagly bolup durýar" diýmegiňiz mümkin. Siz mamla.

Soňky ýyllarda, saglygy goraýyş ulgamynda halkyň saglygyny goramak ugrunda köp reformalaryň durmuşa geçirilendigi hemmämize mälimdir.

Siz täze ýylda saglygy goraýyş ulgamyň işinde nähili üýtgeşmelere garaşýarsyňyz?

Täze ýylyň bosagasynda, biziň durmuşymyz üçin derwaýys mesele barada pikiriňizi paýlaşarsyňyz diýen umyt bilen, Jahan.

AIW – adamyň immun ulgamyny şikeslendirýän wirusy aňlatmasynyň gysgaltmasydyr. Bu wirus adam bedeniniň immun ulgamyny weýran edip, onuň kesel ýaýradyjy ýokançlyklara garşy göreşmek ukybynyň ýitirilmegine getirýär we bedende dürli ýokanç keselleriň ýüze çykmagyna şert döredýär. AIW bilen kesellän adama, sagdyn adam üçin howpsuz bolup durýan ýokançlyklar hem örän ýeňil ýokuşyp, keseliň döremegine getirýär.

AIW ýokuşan adamy AIW-ýokançly ýa-da AIW-pozitiw diýip atlandyrýarlar.

Geliň, AIDS (rus. SPID) barada has ýygy ýüze çykýan soraglaryň üstünde durup geçeliň.

Hormatly saýtymyzyň okyjylary!

WWW.SAGLYK.INFO saýtynyň lukmanlary lukmançylyga degişli dürli mowzuklardan söz açýan makalalary siziň dykgatyňyza hödürleýärler. Şonuň bilen birlikde, biz saýtyň sahypalarynda jemgyýet üçin wajyp soraglary galdyrýan makalalary hem ýerleşdirip, sizi özara pikir alyşmalara çagyrýarys. Biri-biriňi diňläp, özara pikir alyşmalaryň dogry çözgüde getirip biljegi ikiuçsyzdyr.

Hemişe bolşy ýaly, häzirki döwürde hem lukmançylyk ylymy adamyň önelgelilik ulgamyna degişli meseleleri çözüp, durmuşa geçirmekde ummasyz uly iş alyp barýar. Şonuň bilen bir hatarda, abort etmegiň we göwreliligiň öňüni alyş serişdeleriniň ulanylmagy, adamyň önelgelilik häsiýetini üýtgetmäge gönükdirilen çäreler bolup durýandyr. Ýöne göwreliligiň öňüni alyş serişdeleri islenilmedik göwrelilikden goraýan bolsa, abort (çaga düwünçegini emeli aýyrma) etmeler ençeme lukmançylyga we ahlaklylyga degişli meseleleriň ýüze çykmagyna sebäp bolýar.

Abort edip, çaga düwünçegini ýaşaýyşdan mahrum etme aýaly hem, ony geçirýän lukmany hem deň derejede, ahlaklylyk ülňüleri babatda jogapkärçiligi duýmaga mejbur edýär. Dürli döwürlerde hem jemgyýetde bu meselä degişli dürli garaýyşlar bolsa-da, aborty geçirmegiň garşysyna çykyş edýänleriň sany agdyklyk edipdir. Göwreliligiň öňüni alyş serişdeleriniň köp görnüşleriniň hödürlenmegi, aborty geçirmä gözegçiligiň güýçlendirilmegi ýaly çäreleriň geçirilýändigine garamazdan, çaga düşürmeleriň sany azalanok. Dünýäde ýylda 60 mln. abort geçirilip, her üçünji göwrelilik abort bilen tamamlanýandyr. Eýsem-de bolsa,

Biziň jemgyýetimizde nähili çäreleriň geçirilmegi, abortlaryň sanynyň peselmegine getirip bilerkä?

Orta atylan soraga açyk we anyk jogap berip, öz pikiriňizi paýlaşarsyňyz diýen umyt bilen Jahan.

Hormatly saýtymyzyň okyjylary!

Biz lukmançylyga degişli maglumatlary saýtymyzyň sahypalarynda yzygiderli ýerleşdirip, Sizi gyzyklandyrýan soraglara jogap berýäris. Ýöne munuň bilen hem çäklenmän, Sizi durmuşyň esasy meseleleriniň käbirleri boýunça pikir alyşmaga çagyrýarys. Çünki sagdyn we gözýetimi giň bolan jemgyýete pikir alyşmaklyk mahsusdyr. Biz islendik meseläni diňe pikir alyşmalar, dialog arkaly netijeli we dogry çözüp bolýandygyna ynanýarys.

WwW.Saglyk.org saýtynyň sahypalarynda biz diňe bir dürli keseller, beden şikeslenmeleri barada doly maglumaty beýan etmän, eýsem bu keselleriň täze, döwrebap bejergi usullary barada hem anyk maglumaty bermäge çalyşýarys. Asyrlaryň jümmüşinden gözbaşyny alyp gaýdýan lukmançylyk ylymy XXI asyrda öz ösüşiniň täze tapgyryna gadam basyp, täze tehnologiýa ösüşleriň goldawyna eýe boldy. Bu günki gün, adamynyň gen toplumyny öwrenip, oňa özgertmeler girizme mümkinçiligi gazanylan, beden agzalaryny alyp oturtma bejergi usullarynyň kämilleşdirilen, rak keselleriniň käbir görnüşlerine bejergi usullary işlenilip düzülen döwründe lukmançylyk ylymynyň adam saglygyny goramakda beýik sepgitlere ýetendigine göz ýetirýärsiň.

Ýöne durmuş çylşyrymly hem-de köptaraply wagt akymy bolup, adam öz saglygyny gorap, janyny halas etmek ugrunda diňe bir lukmanlara däl-de, eýsem, tebiplere hem ýüz tutýan halatlary az bolanok. Tebipçilik emlerini ulanyp haýyr tapýan adamlar hem az däldir. Eýsem, tebipçilik emlerinden peýdalanma islegi lukmançylyk emlerine bolan ynamsyzlykdan ýa-da gorkydan döreýämika? Belki-de bu isleg, amaly lukmançylygynyň entek kömek berip bilmeýän halatlarynda, halk emlerinden haýyr tapma umydy bilen döreýändir? Umuman aýdylanda,

Adamlar näme üçin tebiplere ýüz tutýarlar?

Orta atylan soraga çynlakaý seredip, ýaňsylamazdan, öz pikirleriňizi aç-açan beýan edersiňiz, durmuş tejribäňizi paýlaşarsyňyz diýen umyt bilen, Jahan.

Gomoseksual gatnaşyklary öz taryhy gözbaşyny asyrlaryň jümmüşinden alyp gaýdyp, adamzat jemgyýetinde hemişe duş gelip duran ahwalat bolsa-da, onuň sebäplerini, tebigatyny düşündirmek synanşyklary hem-de oňa bolan ýazgaryjy garaýyşlar şu güne çenli dowam edip gelýändir.

Näme üçin gatnaşyklaryň gomoseksual ugruny saýlap alýarlar? Bu ýagdaý biziň aňymyzyň gözegçiliginden çykýan hemişelik ahwalatmyka? Bu gatnaşyklar durmuşyň belli bir döwründe meýletin saýlanan çözgütmikä? Belki-de, bu gatnaşyklar çaganyň maşgalada ýa-da mekdepde alan terbiýesi netijesinde saýlanylýandyr?