Aýal maşgalalaryň köpüsi jynhananyň hemişe gury bolmalydygy barada ynamly bolup, islendik bölünip çykmalara keselçiligiň alamaty höküminde seredýärler we olardan dynmagyň çärelerini gözleýärler. Olar belli häsiýetli bölünip çykmalaryň beden üçin edil tüýküligiň, göz ýaşynyň, ödüň we başga bölünip çykmalaryň adatylygy ýaly kadaly hadysa bolup durýandygyndan habarsyzdyrlar.

Başga tarapdan bolsa, jynshanadan bölünip çykmalaryň häsiýetiniň we mukdarynyň üýtgemeginiň jyns ulgamynyň keselleriniň alamatydygyny bilmelidir. Ginekolog lukmanyna wagtynda ýüz tutmak üçin, kada bilen döreýän keseliň arasyndaky araçägi kesgitläp bilmek möhümdir.

Güneşli tomus günleriň biri tamamlanyp barýardy. Kakam bilen oglan jigilerim daşarda, goňşularymyz bilen üýşüp futbol oýnaýardylar. Men bolsa olaryň oýnuny penjireden synlap otyrdym. Ynha, oglan doganym Myrat topy derwezä saldy. Meniň kakamyň Myrada buýsanýandygyny yüzünden bilip bolýardy. Kakam Myradyň kiçiliginden sport bilen meşgullanmasyny gollaýardy we onuň futbol oýunçysy bolup ýetişmegini isleýärdi. Meniň bu şadyýan pursady synlap damagym doldy, çunki meniň hem kiçiligimden futbol oýnamana höwesim bardy. Ýöne kakam meniň gyz maşgaladygym üçin rugsat bermeýärdi. Kakam maňa: "Gyz öýde, oglan düzde" bolmaly diýip her sapar käýinýärdi. Şeylelik bilen meniň sport baradaky arzuwlarym puç boldy.

"Zeminiň görki – zenanlar" diýip ýöne ýere aýdylmandyr. Dogrudan hem, zenan gözelligini wasp etmage dil gerek. Şeýlede bolsa, zenanlar hasam owadan bolmak üçin dürli kosmetiki serişdeleri ulanýarlar. Şeýle usullary ulanma toplumyna makiaž diýlip (fransuz "maquillage" – täzeden reňk goýma), zenanlar üçin özlerini görkezmegin usuly diýip hasaplanylýar. Eger Aşgabadyň köçelerine gezelenç etseň, onda makiažsyz gyzlaryň azlygyna göz ýetirmek bolýar. Esasan hem, söwda merkezlerine gitsek, bezenip beslenen aýal-gyzlara gabat gelmek bolýar. Eger birnäçe ýyl mundan öň Türkmenistanda, esasan şäher gyzlary kosmetiki serişdelerini ulanan bolsa, bu gün obalarda hem bu giňden ýaýran. Häzirki wagta bu babatda obaly gyzlaryň şäherli gyzlardan tapawudy barha azalýar.

Aýbaşy bozulmalarynyň dürli görnüşleriniň ýüze çykmagy iň ýygy duş gelýän ginekologiki bozulmalar bolup durýandyr. Adatça aýbaşy halkasynyň bozulmagy aýalyň bedeninde ýüze çykan näsazlyklardan habar berip, lukmanyň maslahatyny talap edýändir. Aýbaşy bozulmalary beden gormonlarynyň işläp çykarylmagynyň üýtgemegine bagly diýlip hasaplansa hem, bu bozulma hemişe jyns gormonlaryna bagly bolup hem durmaýar. Onuň sebäpleri galkan şekilli mäziň, böwreküsti mäziň ýa-da gipofiz mäziniň işiniň üýtgemeleri görnüşinde hem ýüze çykyp bilýändir.

Aýbaşy näme?

Perişde Ýaradana ýüzlenip: "Ol diýseň ýumşak, eý Ýaradan, bu jandar näme?" diýip soraýar. Ýaradan: "Hawa, ol ýumşak we näzik. Üstesine ol berk we çydamly. Onuň näçe zatlary çydap başarýanyny sen göz öňüne hem getirip bilýän dalsiň!" diýip jogap berýär. "Ol pikirlenip bilýärmi?" – diýip perişde ýene sorag edýär. Ýaradan: "Ol diňe pikirlenmän, öz nukdaý nazaryny beýan edip, söhbetdeşlik gurup bilýär" – diýip jogap berýär. Şol wagt, perişde zenanyň ýaňagyna elini degirip geň galýar: "Eý Ýaradan, ol suw geçirýär. Görýän welin ol aýdyşyň ýaly berk däl". "Ýok, ýok ol suw geçirenok. Bu onuň göz ýaşlary. Ol göz ýaşlarynyň üsti bilen, özüniň begenjini, gaýgy-hasratyny, agyrsyny, ýekeligini we buýsanjyny beýan edip bilýär" – diýip jogap berýär. Bularyň ählisini eşiden perişde, "Eý Ýaradan, sen dogurdanam üýtgeşik jandar ýaradypsyň. Bu zenan hakykatdanam üýtgeşik! Deňi-taýy ýok we bolmadyk" – diýip begençli jogap berýär.

Siz beýik ökjeli köwüşleri geýmegi halaýarsyňyzmy? Onda biz siziň dykgatyňyza ýetirýäris: beýik ökjeleriň saglygyňyza we göwräňizi sagdyn, dik tutmagyňyza zyýan ýetirmegi mümkin.

Biziň zenanlarymyz örän gaýduwsyz! Olar beýik ökjeli aýakgaplary geýip, hatda gazaply gyşda surçek ýollarda ýöremäge-de ukyply. Ýöne ýylyň haýsy paslydygyna garamazdan, beýik ökjeli ayakgaplar zenan saglygy üçin belli bir derejede howply bolup biler. Näme üçin şpilkalary seýrek, diňe toydur-baýramlara geýip, galan wagtlary ondan ýüz öwürmek ýerlikli bolarka?

Dartmouth-Hitchcock Norris Cotton Cancer Center (NCCC), rak keseli babatda iş alyp barýan, ABŞ-nyň esasy merkezleriniň biri bolan uly ylmy barlarglar, bilim we bejeriş merkezidir. NCCC jemgyýetçilik uçin niýetlenen täze maglumatlar kampaniýasynda, kitapçalarynda we plakatlarynda köpçüligi süýt mäziniň howply döremeleri, rak keseli barada habarly etmek maksady bilen limonyň şekilini ulandy.

Maglumatlar kampaniýasynyň esasy maksady – bilim derejesine garamazdan,jemgyýetiň ähli sosial gatlaklaryndan bolan aýal-gyzlary süýt mäzleriniň saglygyna gözegçilik etmekleriniň wajypdygyny ynandyrmakdyr.

Aýallaryň we erkekleriň fiziologiki aýratynlyklary diňe önelgelilik ulgamy bilen çäklenmeýär. Görlüp oturylsa, jynslaryň reňkleri we yslary kabul edişi, garaňkyda görme, pikirlenme ukyplylygy diýseň tapawutlanýar eken. Geliň, bu tapawutlyklara belli bir tertipde seredip geçeliň.

1. BEÝNI

Erkek adam, düzgün bolşy ýaly, bir meseläni çözmek üçin ünsüni jemlemäge ukyply bolsa, aýallar birnäçe meseläni, bir wagtda çözmäge ukyplydyrlar. Onuň sebäbi beýniniň gurluş aýratynlygyndadyr: aýallarda beýniniň sag we çep ýarym şarlaryny nerw süýümleriniň köp mukdary birleşdirýändir. Erkeklerden tapawutlylykda, aýallarda gepleme merkezleriniň beýniniň iki ýarym şarlarynda hem ýerleşýändigi sebäpli, olara daşary ýurt dillerini öwrenme ýeňil düşýär. Ýöne giňişlikde ugur tapma ukyplylygy boýunça aýallaryň erkek adamlardan has yza galýandygyny bolsa boýuň almalydyr.

Aýal jyns agzalarynyň keselleriniň arasynda, jynshananyň nemli örtüginiň sowuklama keseli (waginit, kolpit) has ýygy duş gelýändir. Sowuklama daşky jyns agzalaryny hem şikeslendirse, onda ol wulwowaginit diýlip atlandyrylýar. Mehaniki şikeslenmeler, allergik täsirler, bakterial, kömelek we wirus ýokançlyklary (şol sanda jyns gatnaşygy arkaly ýokuşýanlar), ýaş üýtgeşmeleri waginitiň döremegine sebäp bolup bilýär. Käte waginit birnäçe sebäpleriň täsiri bilen hem döräp bilýändir.

GÜNÄKÄR WIRUS

Barlaglaryň görkezişi ýaly, aýal jyns agzalarynyň howply täze döremeleriniň arasynda yatgynyň boýunjygynyň rak keseli esasy orunlaryň birini tutýandyr.

Meselem, Rossiýada her ýyl 13 müň aýala bu howply kesel kesgidi goýlup, olaryň 6 müňüsi, ýagny her ikinji aýal şol sebäpden ölümçilige sezewar bolýandyr.

Bu howply keseliň tebigaty belli bolup, onuň döremeginde adamyň papilloma wirusyna uly orun berilýändir. Sag öýjükleri howply bölünýän öýjüklere öwürip bilmek başarnygy, ony ýatgynyň boýunjygynyň rak keseline getirýän howply faktor höküminde öňe çykarýar.