Okyjydan sorag: Meniň ejem Gepatit B bilen keselledi. Onuň mugt bejergi alyp bilýändigi çynmy?

Sorag: Salam, ýurdumyzda näsaga mugt lukmançylyk kömegini we diagnostika alma hukugy haýsy kanunda berilýär?

Sorag: Salam, tiz kömek näçe wagtda gelmeli? Muňa gözegçilik edýän kim? Sag boluň.

Türkmenistanda resmi taýdan COVID-19 syrkawlarynyň ýokdugy sebäpli, ýurtda hiç hili karantin yglan edilmedi. Bu sebäpden, wagtlaýyn zähmete ukypsyzlyk hatyny almak üçin ýörite düzgünler (meselem, Russiýada bar) hem çykarylmady. Wagtlaýyn zähmete ukypsyzlyk hatyny almagyň tertibi häzir hem pandemiýadan öňküsi ýalydyr.

Syrkawlan işgärler käwagt çykdajy etmejek bolup, syrkawlyk rugsadyna (bolniçna) çykmaýarlar we işe gatnamagy dowam edýärler. Emma welin, esasan hem pandemiýa döwründe, beýle hereket adamyň hem özi hem töweregindäkiler üçin örän howpludyr. Ýurist okyjylarymyzyň soraglaryna jogap berdi. A siz nähili ýagdaýlara duş gelip gördüňiz?

Saglyk Türkmenistanly ýuriste aýrylyşma hukugy barada birnäçe sorag bilen ýüzlendi.

1. Ýurdumyzda aýrylyşýanlaryň statistikasy ýöredilýärmi? Nähili statistika bar? 

Aýrylyşýanlaryň statistikasy bar, ýöne halk köpçüligine elýeter däl. Şonuň üçinem bu soraga doly we dogry jogap berip bolmaýar.

2. Siziň pikiriňizçe, bizde adamlar näme üçin aýrylyşýarlar?

2020-nji ýylyň 6-njy maýynda biz Instagramdaky yzarlaýjylarymyz bilen UNAIDS tarapyndan geçirilen pikirsoraşmanyň netijelerini paýlaşdyk. Netijeler 15-49 ýaş aralygyndaky türkmenistanlylaryň 75-100 göteriminiň AIW göteriji satyjydan gök-önüm almajakdygyny görkezýär. Bu pikirsoraşmanyň geçirilen 68 ýurtdundan 29 sanysynda ilatyň ýarysyndan gowragy AIW göteriji adamlardan gök-önüm almajakdyklaryny aýdypdyrlar. Bu pikirsoraşma AIW göteriji adamlara garşy diskriminasiýanyň örän köp ýurtda ýaýgyndygyny görkezýär.

Okyjylarymyzyň birnäçesi hatda ösen döwletlerde-de AIW göteriji adamlara iýmit sektorynda işlemegiň gadagandygyny agzadylar. Pikir alyşmada esasy üç ýurdy belläp geçdiler: Niderlandiýa, Germaniýa we Birleşen Ştatlar. Biz hem ol ýurtlarda AIW-pozitiw adamlaryň iş hukuklary barada gözleg geçirip, okyjylarymyz bilen paýlaşmagy makul bildik. Makala AFEW International bilen hyzmatdaşlykda ýazyldy.

Käte lukmançylyk işgärleri islenilmedik göwreliligiň ýa-da irki jynsy durmuşyň başlanmagynyň "öňüni almak" üçin rugsatsyz ginekologik barlag geçirýärler.

Käte adaty adamlar hem azar bermek, diýenini etdirmek, ýa-da bilesigelijiligini kanagatlandyrmak maksady bilen başga bir adama rugsatsyz el degirýärler.

Ýokardaky ýagdaýlaryň ählisinde-de el degirýän adamlar beden eldegrilmesizligininiň çäginden çykýarlar.

Biz köplenç jemgyýetimizde adamyň beden eldegirmesizliginiň, şahsy çäkleriniň bozulmagy hakynda sosial torlarda okaýarys. Şol sebäpli hem biz okyjylarymyza beden eldegirmesizligi barada düşünje bermäne makul bildik.

2020-nji ýylyň 14-nji martynda Türkmenistan ekologiýa maglumatlary barada täze kanun kabul etdi. Täze kanunyň maddalaryny düşündirmek haýyşy bilen, "Liwen" saýtynyň redaktorlary, Sosial-ekologiýa gaznasynyň geňeşiniň agzasy Wadim Niýe ýüzlendi.

Wadim Merkezi Aziýa ýurtlarynda, şol sanda Türkmenistanda hem ekologiýa kanunçylygynyň işlenip düzülmegine gatnaşdy we birnäçe ýyllap Orhus konwensiýasynyň agzasy bolup işledi. Orhus konwensiýasy ekologiýa maglumatynyň elýeterliligini, karar kabul etmekde jemgyýetiň gatnaşmagyny we ekologiýa meselelerinde adalatlylygy üpjün edýär.

Köpaýallylyk türkmen jemgyýetinde ýazgarylsa-da, oňa seýrek duş gelinmeýär. Şundan ugur alyp, Saglyk redaksiýasy köpaýallylyk we kanun hakynda ýurist bilen söhbetdeş boldy.

Saglyk: Türkmenistanyň milli kanunçylygynda "köpaýallylyk" sözüniň düşündirilişi ýa-da köpaýallylygyň gadagan edilýän ýeri barmy?