Britan Kolumbiýasy Uniwersitetiniň we Garward Uniwersitetiniň hünärmenleriniň gelen netijelerine görä, göwrelilikleriň arasy iň azyndan 1 ýyldan az bolmaly däldir.

Göwrelilikleriň bu möhletden ýygy bolmagy çaganyň wagtyndan öň dogma howpuny, bäbekleriň fiziologiki ösmeginiň yza galmagyny, şeýle-de enäniň we çaganyň ölümçiligini ýokarlandyryp bilýändir. Göwrelilikara arakesmäniň ýeterlik bolmazlygy aýalyň endokrin ulgamynyň deňagramlaşmagyna, bedeniň öňki göwrelilikden soň dikeldilmegine mümkinçilik bermeýär. Şeýlelikde, täze dörän göwrelilik gan azlylygyň agyr derejeleri, preeklampsiýa, dogumdan soňky gan akmalar, çaganyň ösüşden yza galmagy bilen gaýraüzülip biler.

Göwreli zenanlaryň arasynda göwrelilik döwründe witamin-mineral toplumlary kabul etmegiň zerurlygynyň ýokdugyny dogry hasaplaýanlar bar. Olar özleriniň dogry we ýeterlik iýmitlenýändiklerini, şonuň bilen hem peýdaly mikroelementleri alýandyklaryna ynamly bolýarlar. Ýöne lukmançylyk tejribeleriniň görkezişi ýaly, dürli önümler bilen dogry iýmitlenmezlik netijesinde eýýäm göwreliligiň birinji ýarymynda göwrelide 3 we ondan hem köp mikroelement ýetmezçilik edip bilýär.

Daun sindromy adamda bir artykmaç hromosomanyň bolmagy bilen häsiýetlendirilýär. Soňky ýyllarda Daun sindromy has hem köpeldi we Daun sindromly çagalaryň ömürleri barha uzaýar.

Daun sindromy näme?

Daun sindromly adamda bir artykmaç hromosoma bolýar. Hromosomalar bedendäki gen "haltajyklarydyrlar". Olar çaga göwredekä onuň bedeniniň gurluşyny we işleýşini kesgitleýärler. Adatça, çaga 46 hromosomaly dogulýar. Daun sindromly çagalarda bu hromosomalaryň biriniň, ýagny 21-nji hromosomanyň, artykmaç kopiýasy bolýar. Lukmançylykda artykmaç hromosomanyň bolmagyna "trisomy" diýilýär. Şonuň üçin, Daun sindromyna "Trisomy 21" hem diýilýär. Bu artykmaç kopiýa bäbegiň bedeniniň we beýnisiniň ösüşini üýtgedýär – bu bolsa bäbek üçin psihiki we fiziki kynçylyklary döredip bilýär.

Göwredäki çaganyň doga ösüş kemçiliklerini ýa-da doga deformasiýalary anatomiki ýa-da agzalaryň işiniň kadadan üýtgemesi ýaly kesgitläp bolýar. Olar çaganyň ene göwresinde ösýän döwri ýüze çykyp, çaga dogmazdan öň, dogum wagty ýa-da ömrüniň soňky ýyllarynda kesgitlenip bilýändir.

Biz süýjili diabet keseli barada eşiden ýa-da bilýän bolsakda, köpümiz göwrelilikde döreýän gestasion diabeti barada habarsyzdyrys. Gestasion diabeti anyklamak we diabetli göwrelileri alyp barmak düzgünleri we ugurlary kesgitlenen bolsa hem, göwreliligiň gaýraüzülmeleriniň we bäbekleriň keselçiliginiň umumy ýygylygy peselenok. Göwrelileriň köpüsinde bu ýagdaýyň aýdyň ýüze çykmaýan glýukozanyň ýokarlanmasy we anyk däl kliniki alamatlary bilen geçýändigi üçin, bu kesel köp halatlarda giç anyklanylýar. Käbir ýagdaýlarda gestasion süýjili diabet dogumdan soň, bäbekleriň agramy we görnüşi boýunça giç anyklanyp bilinýär.

Poliomiýelit (polio) örän ýokanç kesel bolup, esasan 5 ýaşdan kiçi çagalara täsir edýär. Poliomiýelit wirusy adamdan adama nejesat-agyz ýoly arkaly, käbir ýagdaýlarda hem, zäherlenen suw ýa iýmit arkaly ýokuşýar. Wirus içegede köpelýär we nerw ulgamyna hüjüm edip, adamy ysmaz edýär. Wirusy köplenç ýokuşan adamlar (esasan çagalar) nejesatlarynyň üsti bilen ýaýradýarlar. Bu esasan gigeýana we sanitariýa şertleri ýaramaz ýerlerde çalt ýaýraýar.

Ýabany poliowirusyň 3 görnüşi bar we onuň 2-nji görnüşi 1999-njy ýylda doly ýok edildi. 3-nji görnüşli poliowirus hem 2012-nji ýyldan bäri hasaba alynmady. Şonuň üçin, 2-nji we 3-nji görnüşler "global taýdan ýok edildi" diýlip ykrar edildi. Häzirki 2020-nji ýylda ýabany poliowirusyň 1-nji görnüşi iki ýurda ýaýramagyny dowam edýär: Päkistan we Owganystan.

"Diňe göwreliligiň we çaga dogumynyň ölümsiz geçmegi hiç haçan enä üstünlikli ideg edilýändiginiň nyşany bolup bilmeýär. Saglyk hyzmatlarynyň adalatlylygyny we hilini ösdürmek üçin deňsizlige çäre görmek we ähli aýallara hormat bilen ideg etmek wajypdyr".

Her bir aýalyň çaga dogmuny pozitiw geçirmäge hukugy bar – olara ideg edilende şuny ýatda saklamak möhümdir. Her bir göwrelilik we çaga dogumy tapawutlydyr. Şonuň üçin hem, dogumyň dowamynda enä we çaga iň gowy ideg bermek üçin olaryň aýratynlyklary göz öňünde tutulmaly we ylmy subutnamalara daýanylmaly.

2020-nji ýylyň 1-7 awgust aralygy Çagany Ene Süýdi Bilen Iýmitlendirmegiň Bütindünýä Hepdeligi. Bu hepdeligiň esasy mowzugy "Planetamyzyň has sagdyn bolmasy üçin çagany ene süýdi bilen iýmitlendirmegi goldamakdyr". Bu mowzukdan ugur alyp, Saglyk UNICEF guramasyny we Saglyk Ministrligini çagany ene süýdi bilen iýmitlendirmekde ilata maslahat we goldaw berme hyzmatlaryny ösdürmäge çagyrýar. Ýurdumyzda bu mowzukda esasy meseleleriň biri ene süýdüniň peýdasy barada türkmen dilindäki maglumatlaryň ýetmezçiligidir. Şeýle maglumatlar diňe eneler üçin däl-de, atalar üçin hem çykarylmaly we düşündirilmeli. Ene-atalaryň kän soraýan soraglaryna jogap berýän sosial mediýa hasaby ýa-da web sahypasy açylmaly. Kynçylyklar ýüze çykanda kimden we nireden tiz konsultasiýa alyp bolýandygy anyk görkezilmeli. Çaga ene süýdi bilen iýmitlendirilende diňe çaga däl, bütin maşgala we jemgyýet utýar. Şonuň üçin, düşündiriş işleri diňe enä gönükdirilmän, atalary, maşgala agzalaryny, iş berijileri hem öz içine almaly. Çaga emdirýän işgär eneler üçin, kanuna görä, çagany wagtly-wagtynda emdirmäne amatly iş şertleri döredilmeli.

AIW-pozitiw eneden göwrelilik döwründe, dogrumda ýa-da emdirende çaga AIW ýokuşyp bilýär. Hiç hili çäre görülmedik ýagdaýynda, AIW-yň çaga ýokuşma ähtimallygy 15% - 45% aralygydyr. Emma göwrelilik döwri, dogrumda we emdirilen çagy degişli çäreler görlende, ýokuşma ähtimallygyny 5% çenli kemeldip bolýar.

Bu çäreler, esasan, enäniň antiretrowirus (AIW retrowiruslar hataryna girýär) bejergisini almagyny we çaga hem gysga wagtlaýyn antiretrowirus dermanlaryny bermegi öz içine alýar. Şeýle hem, göwreli aýaldan AIW geçmeginiň öňüni alyş çäreleri we dogry emdirme usullary geçirilýär.

Köplenç doglan wagtyndan başlap kiçijik çagada nerw ulgamynyň keselleri, has ýygy hem kelle çanagynyň içki basyşynyň ýokarlanmagy (KÇIBÝ) ýüze çykýar. Il arasynda bu ýagdaýy "çerepnoý dawleniýe" ýa-da "çerepnoýy galdy" diýip belleýärler. Bu kesel kesgidi häzir çagalaryň 80%-de kesgitlenip, ene-atalary uly alada goýýar.

Basyş nähili peýda bolýar?