Çaganyň dünyä inmegi – her bir zenan üçin gaty jogapkär pursatlaryň biridir. Olar göwreliligiň bütin döwrüni: "Dogrum nähili geçerkä?" diýen alada bilen geçirýär. Dogrumyň kadaly geçmegi üçin geljekki ene özüni dogry alyp barmagyň düzgünlerini bilmelidir.

Çaganyň dünýä inmegi üçin özüni psihologiki taydan taýýarlamak – esasy düzgünleriň biridir.

Dogrum üç döwürden ybarat: burgy, çygylma towlary, çaga ýoldaşynyň dogulmagy. Şol döwürleriň geçişi, aýratynlygy, agyrlylygy her zenanyň beden aýratynlygyna, saglygyna bagly bolýar.

Eje bolmaga garaşýan her bir göwreli zenan sagdyn çagany dünýä indirmek üçin witaminlere we mikroelementlere baý bolan iýmitleri iýmäge, bedenine ýakymly eşikleri geýmäge, ýakyn hossarlaryndan bolsa söýgä we kömege garaşýar. Ýöne garyndaşlarydyr, joralary geljekki enäni "muny iýmek bolanok, ony etmek bolanok" diýip, birtopar alada goýýarlar. Aslynda ata-babalarymyzyň aýdyp geçen nakyllaryna salgylansak "Görk agyzdan" diýmändirlermi?

Biziň ene-mamalarymyzyň uýan yrymlary şu günlere çenli ýetirilipdir. Bu yrymlar lukmançylyk jähtinden düşündirmesi kyn bolan düşünjeler bolsa-da, olary halkyň özi belli-belli ahwalatlary düşündirmäge synanyşmak üçin döredipdir. Göwrelilik döwri we çaga dogumy aýal üçin aýratyn syrly hasaplanypdyr we şol döwürde aýalyň aýratyn gorag-idege mätäçligini görkezmäge synanşylypdyr. Göwrelilik döwri bilen bagly bolan ýörgünli yrymlaryň birnäçesini siziň dykgatyňyza ýetirýärin:

Sonky wagtlarda "Raýatlyk dogruma ýanýoldaşynyň gatnaşmagy zerurmy?" diýen soraglar köp ýüze çykýar. Biziň döwletimizde raýatlyk dogrumy bar we oňa aýal maşgalanyň gatnaşmagyna rugsat berilýär. Şuňa zenanlaryň özleri hem garşy däl, sebäbi dogrum wagtynda ýanýoldaşynyň özlerini perişan halda görmeklerini islänoklar.

Raýatlyk (Ony "hossarly ýa-da ýoldaşly dogrum" diýip atlandyrsa hem bolar) dogrumy – bu dogurýan zenanyň iň ýakyn, ynamdar hossarynyň ýagny ejesi, dogany, jorasy ýa-da daşary ýurtlarda bolşy ýaly psiholog lukmanynyň, ýörite taýýarlykly aýalyň (dulanyň) dogruma gatnaşmagyna aýdylýar. Hossaryň esasy wezipesi – burgy towy başlanandan, tä çaga dogulýança zenana kömek edip dogrumyň ýeňil geçmegini gazanmakdyr.

Göwrelilik nähili başlanýar?

Göwrelilik – bu hem iň bir ajaýyp döwür, hem-de gelin bilen ýoldaşynyň sabyrsyzlyk bilen garaşýan iň uly buşlugydyr. Bu döwürde şatlykdan we umytdan dolarsyňyz. Täze meýiller düzersiňiz we çagaň aladasy birinji orna geçer. Eje-kaka bolmak duýgusynyň ornuny hiç zat tutmaz. Durmuşa has dogumly bakarsyňyz we nirededigiňiz hem nirä barýanyňyz has aýdyňlaşar.

Bäşinji hepdede körpejäniň ýürek urgusy eşdilip başlar. Onuň ylmy ady embriondyr, emma siz oňa "balam", "oglum" we "gyzym" ýaly özüňize tanyş atlar bilen ýüzlenersiňiz. Çünki ol siziň çagaňyz we siz oňa dünýädäki hemme zatdan beter garaşýarsyňyz.

Göwrelilik – bu diňe bir bedeniň fiziologiki ýagdaýy bolman, uly bir jogapkärçiligi talap edýän ýagdaýdyr. Sagdyn çagany dünýä indermeklik üçin onuň göwrede galan ilkinji günlerinden aladasyny etmelidigi hemmä mälim bolsa gerek. Hut şu jähtden ugur alyp göwrelilik döwründe enede döreýän ýokanç we beýleki keselleri dogrusynda, çaga garaşýan islendik ene-ata bu baradaky maglumatlar bilen tanyşmalydyr. Şeýle keselleriň biri hem toksoplazmoz ýokançlygydyr.

Toksoplazmozyň ýokuşma ýoly

Toksoplazmoz bu adamlaryň we haýwanlaryň mugthorly keseli bolup, ony ýönekeýje mugthor – Toxoplasma gondii döredýändir. Köplenç halatda bu kesel adam bedeninde hiç hili alamatlary yüze çykarmaýar, käbir ýagdaýlarda bolsa edil dümewiň alamatlary ýaly bolup geçýär.

Göwrelilik döwründe aýalda biynjalyklyk we kynçylyk döredýän ýagdaýlara babasyl keseliniň döremegi hem degişli edilip bilner. Has takygy göwrelilik bu keseliň döremegine ýa-da beterlemesine sebäp bolup biler.

Statistiki maglumatlara görä, bu kynçylyga göwreli ýa-da dogrumy geçiren aýallaryň 50-75%-i sezewar bolýandyr.

Döwürdeş aýallar öz gün tertibini kofe içgisiz göz öňüne getirip bilmeýärler. Kofe günüň başlangyjynyň, dost-ýarlar bilen duşuşyklaryň hemrasy bolup hyzmat edýär. Öndürijiler kofe içgisiniň dürli görnüşlerini öndürýärler, biz bolsa olaryň datly tagamyny datmaga howlugýarys. Häzir dükanlaryň tekjesinde üwelen, däneli, granulirlenen, ereýän kofe içgisine duşmak bolýar. Bu içginiň taýynlanşynda goşulýan goşundylar bolsa öz köpdürliligi bilen tapawutlanýar: süýt, buzgaýmak, limon, korisa, hat-da gyzyl burç bilen hem.

Köp lukmanlar bu içginiň peýdaly, ýaramly häsiýetlerini belleýärler:

Bäbek emenden soň, agzyndan az-kem emen süýdüniň süzülip yzyna çykmagy kada hasap edilýär. Kiçi çagalaryň 80%-niň ömrüniň ilkinji 3 aýynda azyndan bir gezek gaýtarýandygy we onuň ösüşiň kadalygy ýaly kabul edilýändigi bellenip geçilýär. Bu ýagdaý ýaňy doglan çaganyň iýmit siňdiriş ulgamynyň işleme aýratynlyklary, kabul edilýän iýmitiň suwuk bolmagy, çaganyň dik saklanman, ýatyrylmagy we aşa iýmitlendirilmegi bilen düşündirilip bilner. Şonuň ýaly hem, çaganyň ömrüniň birinji aýynda nädogry emdirilmegi hem gaýtarmanyň döremeginiň sebäbi bolup bilýändir.

Şeýle häsiýetli gaýtarma kiçi çaganyň umumy ýagdaýyna ýaramaz täsirini ýetirmeýär, gaýtarma bolsa myşsalar gatnaşmazdan, "özbaşdak" bolup geçýär. Emdirilen süýt yzyna gaýtmaz ýaly, bäbegi emdirlenden soň 20 min. dowamynda dik ýagdaýda saklamalydyr.

Her bir aýal maşgala göwrelilikden soň beden öňki durkuna geler we durmuş öňküden hem gowlaşar diýip pikir edýär. Bu pikir hakykatdan hem dogry. Durmuş has hem gyzykly bolup, täze ýakymly aladalar goşulýar! Emma, aýal maşgala göwrelilikden soň bir az daş-keşbi üýtgese, özüni oňaýsyz duýup başlaýar. Daş-keşbi bilen hem ylalaşsa bolar welin, aýaklarda döreýän gök damarjyklar, egrem-bugram bolup çykyp başlaýar. Aýaklarda agyrylar we çişginlilik, agyrlyk we damar çekmeler döreýär. Muňa göwrelilikden soň dörän aýaklaryň warikoz keseli diýip şübhesiz aýdyp bolar.

Warikoz sözi – latin "varix" – çişmek diýen sözünden emele gelýär. Aýaklarda döreýän warikoz keseli seýrek ýagdaýda dogrumdan soň ýüze çykýar. Bu kesel köplenç göwrelligiň ikinji ýarymynda dörap, belli bir sebäpler bilen bagly bolýar:

Sagdyn çaga her bir ene-ata üçin bolup biljek iň uly gymmatlyklaryň biridir. Şonuň üçin hem, çaga bedeninde döreýän islendik üýtgeşiklik ene-atalarda uly howsalalygy döredýändir. Esasan hem ýaş eneleri, çagalaryň emdirilýän wagtynda, ýatanda, oýnanda derlemekligi alada goýýar. Şol pursatda ene: "Çagam iglilik-rahit bilen kesellän-ä däldir-dä?" diýip howsalaly pikir edip biler. Çagalarda döreýän derlegenligiň sebäpleri dogrusynda maglumatlar azdyr. Ýöne hakykatdan hem rahit bilen kesellän çagalar iýmitlendirilende, ýatanlarynda derlegen bolýandyrlar. Çaganyň maňlaýynda, kesellesinde iri der damjalary emele gelýär. Çaganyň deri adaty bolmadyk turşy ysa eýedir. Der çaganyň kellesini gijedip, kellesini hemişe ýassyga süýkemekligi mejbur edýär. Şonuň üçin hem rahitden tapawutlandyrýan alamata diňe bir köp mukdarda derlemeklik däl-de, kelläniň ýeňsesinde kelligiň peýda bolamagy hem degişlidir. Şulardan başga-da, çagada rahitiň bardygyny gümän etdirýän: aglak bolmagy, işdäniň peselmegi, horlanmagy we ukusynyň bimaza bolmagy ýaly alamatlary hem göz öňüne tutmalydyr.