Awtoulag köpümiziň gündelik durmuşymyzyň aýrylmaz bölegini tutýar. Hatda doglanyna diňe birnäçe gün bolan çagalary-da awtoulaglarda görmek bolýar. Çagalaryň ulagdaky howpsuzlygyny gazanmak üçin, awtoulag oturgyçlary we goşmaça ýassyklar ýaly ýörite enjamlar zerurdyr.

Çaganyň awtoulag oturgyjy – bu çaganyň anatomiki ösüş aýratynlyklary göz öňünde tutulyp ýasalan, ýörite maksatly oturgyçdyr. Bu oturgyç awtoulag hereketde wagty çaganyň howpsuz syýahat etmegi üçin işlenilip düzülýär.

Her bir ene-ata wagtly-wagtynda çagasyna sanjym etdirmek barada jogapkärli karara gelmeli bolýar. Çaganyň saglygynyň hatyrasyna dogry netijä gelmek üçin özbaşdak maglumat gözlemekden we sanjymlar barada öwrenmekden çekinmäň. Häzirki wagtda sanjym barada dürli-dürli toslamalara duş gelmek bolýar. Olaryň iň kän ýaýranlaryna mysallar:

2018-nji ýylyň oktýabrynda Saglyk.org BSSG-nyň Türkmenistandaky edarasynyň habaryny terjime edip, okyjylaryna ýetiripdi. Hasabatda köçe iýmitleriniň hili, ýokanç däl kesellere eltýän faktorlar we çaga semizligi barada birnäçe san görkezilýär. BSSG bu maglumatynda göwreli eneler we olaryň agramy barada maglumat bermeýär. Diňe "ýurtda semizligiň ýaýgynlygy soňky 5 ýylyň içinde üýtgewsizligine galýar: takmynan ilatyň ýarysy semiz bolup, her 7 adamdan 1 adam aşa semizlikden ejir çekýär" diýip belleýär.

2020-nji ýylyň martynda BSSG "Türkmenistanda göwreli zenanlaryň fiziki işjeňligini öňe sürmek" atly makalany çap etdi.

Terjimäniň asyl nusgasy.

Täzelikde çykan ylmy barlaga görä, düzüminde uly möçberde hapalaýjylar bolan howadan dem alýan göwreli aýallaryň göwreliligiň ilkinji üç aýynda "duýdansyz çaga düşmesi" sezewar bolma ähtimallygy ýokary bolýar. "Duýdansyz çaga düşmesi" bolup geçende embrion döremeýär ýa-da ölýär, emma çaganyň ýoldaşy we embrion dokumasy ýatgyda galýar.

The Lancet žurnalynyň hasabatlary çaga dogurýan aýallaryň çakdan aşa köp böleginiň fiziki we dil zulumyna duçar bolýandyklaryny görkezýär.

Täze çykan hasabata görä, Afrikadaky we Aziýadaky pes girdejili dört ýurtda aýallaryň üçden birinden hem köpüsi saglyk öýlerinde çaga dogranlarynda urulýarlar, kemsidilýärler ýa-da zalym daraşylýarlar. Şeýle-de, hasabat bäbekhanadaky zulumyň dünýä ýüzünde giňden ýaýrandygyny belleýär.

Çaga dogrumyndan soňky ilkinji günlerde köp enäni tukatlyk we boşluk gaplap alýar. Bu duýgy köplenç 3-5 günüň içinde aýrylyp gidýär. Eger dogrumdan soňky sussupeslik wagty bilen geçmese ýa-da gamgynlyk, umytsyzlyk we boşluk 2 hepdeden köp dowam etse, onda seniň dogrumdan soňky depressiýa düşen bolmagyň mümkin. Çaga dogrumyndan soň özüňi umytsyz we tukat duýmagyň kadaly ýa-da tebigy zat däldigini eneler bilmelidir.

Dogrumdan soňky depressiýa gylyk-häsiýetiňe we fiziki saglygyňa täsir edýän çynlakaý ruhy hassalykdyr. Depressiýa düşen enäni göwnüçökgünlik gaplap alýar we gündelik işleri etmäge päsgel berýär. Depressiýaly enäniň bäbegi bilen ysnyşmazlygy, ony keseki bäbek ýaly görmegi we oňa mähir bermezligi ahmal. Bu duýgular orta hili ýa-da örän güýçli bolup bilýär.

Çaga aýrylmasy (düşmesi) göwreliligiň dowamynda bäbegiňi ýitirmegiň iň köp ýaýran sebäbidir. Bu barada dürli statistikalar bar. "March of Dimes" atly enäniň we çaganyň saglygy ugrunda iş alyp barýan gurama özleriniň göwrelidigini bilýän zenanlarda çaga aýrylmasy 10-15% deň diýip habar berýär. Bäbegiňi ýitirmek dünýäniň her ýerinde her hili kesgitlenýär, ýöne umuman alanyňda göwreliligiň 22-nji hepdesinden öň düşýän düwünçege "çaga aýrylmasy" diýilýär. 22-nji hepdede ýa-da ondan soň ölýän çaga bolsa, "çaganyň öli dogulmasy" diýilýär. Her ýyl 2.6 million çaga öli dogulýar we bu ölümleriň köpüsiniň öňüni almak mümkindir. Emma çaga aýrylmalary we öli dogulmalar hatda ösen döwletlerde hem yzygiderli we takyk sanawa alynmaýar. Bu bolsa sanlaryň has hem ýokary bolmagynyň mümkindiginden habar berýär.

Göwreli aýallaryň köpüsi göwreliligiň ilkinji günlerinden başlap iýmit islegleriniň üýtgeýändigine üns berýärler. Eger öň aýal balygy halamaýan bolsa, häzir her gün diýen ýaly oňa işdämenlik bilen ýapyşýar. Kä aýal gök önümleri köp iýmäge isleg bildirse, käbiri diňe etli nahara höwesek bolýarlar. Meniň goňşym Aýtäç üçünji gezek çaga garaşanda ürç edinip gaýnadylan mekgäni iýmäge islegi köp boldy. Süýtlidir, şekerli saryja, däneleri digir-digir mekge böleklerini alyp gelýän Aýtäji göremizde: "Şäheriň hemme mekgelerini alyp gutardyň" diýip degişýärdik.

Okuw ýylynyň öňsyrasynda oglumyň kitaply torbasyny göterip onuň agyrlygyna geň galdym. "Beýle agyr torbany göterip arkaňy agyrdaýma! Bu azyndan 5 kilo barla! Partadaşyň bilen gepleşip, getirilmeli kitaplary böleşseňiz bolmaýarmy?" diýip ogluma ýüzlendim.

Mekdep okuwçysy bütin gün okuw torbasyny (rýukzagyny) göterip gezende, siz onuň agyrlygynyň bedene ýetirýän zyýany barada pikir edýärsiňizmi? Kadada içi okuw esbaply okuw torbasynyň agramy çaganyň öz agramynyň 10%-den ýokary bolmaly däl. Ýöne gündeki alynmaly kitaplaryň, depderleriň, umumy depderleriň, galamdyr-ruçkalar salynýan penalyň agramyny göz öňüne tutaňda, bu kadadan çykman saklanma kyn bolýar. Onuň üstesine, mugallym goşmaça umumy depderi tutmagy talap etse ýa-da okuwdan daşary edebiýaty getirmegi tabşyrsa, garbanmak üçin iýmit ýa-da içmäge arassa suw almakçy bolsaň torbanyň agramlylygy has hem artýar.