21-nji martda Dauna sindromly adamlaryň Halkara güni bellenilip geçilýär.

2011-nji ýylda BMG-nyň Assambleýasy bu güni Dauna sindromly adamlaryň guni diýip yglan etdi we halkara guramalaryna, häkimiýete degişli bolmadyk guramalara, hususy sektory öz içine alýan hemme guramalara bu güni doly derejede belläp, jemgyýetçiligi bu kesel barada habardar etmekligi tabşyrdy, şeýle adamlaryň duş gelýän kynçylyklaryny çözmäge gönükdirilen çäreleriň ugrunda işlemegi hygtady.

Dauna sindromy – hromosomlaryň sanynyň köpelmegi netijesinde ýüze çykýan, genetiki bozulmaly, doga hromosomly keseldir.

Göwrelilik döwründe ösýän çaga üçin iň gowy şertleri döretmek maksady bilen enäniň bedeni hemme güýçlerini jemleýär. Elbetde, göwrelilik aýalyň bedeni üçin stress ýagdaýy bolup durýar. Adaty ýagdaýda bilinmän geçen ýarawsyzlyklar bu döwürde ýüze çykyp başlaýar. Bu ýagdaý bu döwürde gan basyşyň peselmegine hem degişlidir.

Gan basyşyň peselme ýagdaýy diýip, arteriýa gan damaryndaky gan basyşynyň 100/60 mm. simap sütüninden pes bolan halatlaryna aýdylýar.

Köplenç, göwrelilik döwründe (ortaça 12% ýagdaýlarda) aýalyň arterial gan basyşy biraz peselýär. Emma hemişe pesräk gan basyşyň görkezijisi bilen gezýän aýalyň göwrelilik döwründe gan basyşy has hem peselip, onuň umumy ýagdaýyna we göwreliligiň geçişine ýaramaz täsirini ýetirip biler.

"Kesarewo kesimi – akuşer-ginekolog lukmany tarapyndan geçirilýän operasiýa bolup, onuň gidişinde, çaganyň dogulmagyny upjün etmek üçin garyn boşlugynyň öňki diwary hem-de ýatgy kesilýändir. Çaganyň dogulmagynyň operatiw usulyny ulanma, akuşer-ginekolog lukmanyndan ýörite taýynlygy we tejribeliligi talap edýändir".

Halkara guramalaryň, Bütindünýa Saglygy Goraýyş Guramasynyň (BSGG) bellemegine görä, dünýäde kesar kesimi operasiýasy arkaly çaga dogurýan aýallaryň sany ýyl-ýyldan artýar. Lancet lukmancylyk žurnalynyň ýakynda çap eden, öz içine 21 sany ýurdy alýan barlaglarynyň görkezmegine görä, dünýäde 2010-2011-nji ýyllar aralygynda dogulan bäbekleriň 31%-i kesar kesimiň kömegi bilen dünýä inipdir. Barlaglardaky sanlar kesar kesimiň derejesiniň ähli ýurtlarda hem ýokarlanýandygyny görkezýär.

Ýaş türkmen atalary näderejede gelinleriniň göwrelilik döwründäki durmuşyna gatnaşýarlar we olaryň başyndan geçirýän ýagdaýlary barada habarly bolup durýarlar? Jübütleriň durmuşyň gymmatly we wajyp wakasy baradaky düşünjeleri, garaýyşlary näderejede döwrebap bolup, halkara tejribelerine gabat gelýär?

ABŞ-da çaga garaşýan jübütler dost-ýarlaryny habardar edenlerinde: "Biz göwreli bolduk!" diýip, buýsanyp şatlykly habary yglan edýärler. Bu nämäni aňladyp biler? Bu jümlä "Biz ikimiz hem çaga düwünçeginiň emosional, fiziki taýdan ösmegine deň jogapkär" diýilýän manysynda düşünilmelidir. Atalar eneler bilen bilelikde göwrelilik döwrüni geçirmäge, dogruma taýýarlyk görüp başlaýarar. Eýsem, beýle taýýarlyk nämäni aňladýar, haýsy çäreleri öz içine alýar?

Her ýylyň 1–7-nji awgust aralygynda 170-den gowrak ýurt ene süýdi bilen iýmitlendirmege bagyşlanan Bütindünýä Hepdeligini belläp geçýär. Hepdelik jemgyýetiň ýaş çagalary ene süýdi bilen iýmitlendirmegiň wajyplygyna, onuň bilen baglylykda çagalaryň saglygyyny gowulandyrmak meselelerine ünsi çekýär.

Hepdelik 1990-nji ýylyň awgust aýynda Innoçentiý jarnamasynyň, Bütindünýä Saglygy Goraýyş Guramasynyň (BSGG), UNICEF-yň we başga guramalaryň yglan eden senesini belleýär we olaryň ene süýdi bilen iýmitlendirmegi goramak, goldamakdaky we köpçüligi habardar etmekdäki bolçlaryny ýatladýar.

Bu ýagdaýa göwreliligiň başynda hökmany döremeli alamat ýaly seredilýär. Köp zenanlar dörän irki toksikozyň alamatlarynyň geçerine garaşsa, başgalar bu alamatlaryň başlananyna garaşyp, göwrelilik barada arzuw edýärler. Arzuwlar hasyl bolýar, muňa diňe ynanmak gerek, emma toksikoz göwreliligiň ýakymly alamaty bolup galanok.

Köplenç aýbaşynyň saklanmagy we göwreliligiň barlygy geljekki enä toksikozyň alamatlary bilen aýan bolýar.

Akuşerçilikde irki toksikoz diýip, göwreli aýalyň bedeniniň çaga düwünçeginiň ösmegine bildirýän duýgurlylyk ýagdaýyna aýdylýar.

Häzirki wagtda dünýäniň dürli ýurtlarynda näsag-lukman aragatnaşygyny gowulandyrmak, ykjamlaşdyrmak maksady bilen yzygiderli täze usullar we mobil aragatnaşyk tehnologiýalar girizilýär we ulanylýar. Bu günki makalamyzda şeýle şowly tejribäniň biri bolan "sms ejä" (rus. SMSMame, eng. "Text4Baby") atly meýilnama siziň ünsüňizi çekmek isleýäris.

SMS EJÄ NÄME?

SMS ejhä-bu tölegsiz rus meýilnamasy bolup (esasynda tölegsiz, mugt mobil hyzmaty bardyr), onuň esasyna göwreli zenanlara we ýaş ejelere ýurduň çäginde, islendik welaýatynda, çaganyň ösüşi, saglygy, iýmiti, ene süýdi bilen emdirmeklik düzgünleri, şeýle hem ýaş ejeleri jemgyýetçilik taýdan goldamaklyk:göwrelileriň zähmet hukuklary, çaga pullary baradaky maglumatlara özwagtynda, doly we dogry habardar etmeklik wezipeleri goýlandyr.

Dokuz aýlyk asudalykdan soň, ýaňy dogulan çaga uly ses bilen bu ajaýyp dünýä gelýär. Nähili we haçan dogry uklamalydygyny hem-de gije bilen gündüziň tapawudyny ol entek bilenok. Bu ýagdaýlarda özüňi alyp barmagy oňa ene-atasy öwretmeli bolar.

Mümkin siziň perzendiňiz gijesine gowy uklaýandyr, bary-ýogy bir-iki gezek oýanyp we enesini emip, ýene-de uka gidýändir. Mümkin gündizine hem özüni rahat alyp barýp we emenden soň biraz wagt töweregine syn edip, ýuwaşjadan süýji uka batýandyr. Siziň hem öz işleriňizi edip, arkaýyn dynjyňyzy almana mümkinçiligiňiz döreýändir. Ýöne şeýle oňaýlylyk örän seýrek bolýar. Çaganyň uklama häsiýeti uly adamyň ukusyndan tapawutlanýar.

Bazarlarda, meýdanlarda, melleklerde zähmet çekip ýören çagalara gözüňiz düşende näme barada pikir edýärsiňiz? Ony jemgyýet üçin hökman we adaty ýagdaý höküminde kabul edýärsiňizmi? Mümkin kynçylyklardan daşlaşmagyň iň ýeňil usulyny ulanýansyňyz: bu yagdaýa gözüňizi ýumýansyňyz? Meň bilen bu babatda pikir alyşan adamlar iki uly topara bolünýärler: birinji topar çaga zähmetini düýbünden kabul edenoklar. Olar: "Çaga zähmeti çagalara zyýanly we olaryň fiziki hem-de ruhy taýdan doly ösmegine uly böwet bolup durýar" diýseler, ikinji topar: "Ýok, azar bermäň! Çagalar gazanç edip ene-atasyna kömek berýärler. Türkmen çagalary zähmetsöýer bolup, asyrlar boýy ene-atalaryna kömek berip gelipdirler" diýip nygtaýarlar.

Alymlaryň bellemegine görä, göwrelilik we çaga emdirilýän döwründe çaganyň saglygy diňe aýalyň iýmitine bagly bolman, eýsem onuň kabul edýän suwuklygynyň görnüşine we hiline hem bagly bolup durýandyr. Olaryň çaklamagyna görä, eger göwrelilik döwründe geljekki eneleriň hemmesi diňe arassa suwdan peýdalanýan bolsalar, onda çagalaryň arasynda keselçilik 7-40% aralygy peselmelidir. Göwrelilik döwründe aýalyň bedeninde alyş-çalyş hadysalary ýokarlanyp, olaryň geçişini suwsuz göz öňüne getirme kyndyr.

NÄÇE IÇMELI?