Täze ýyl baýramçylygy, gyşky dynç alyş günleri – bu çagalar üçin diňe bir köp garaşylan günleriň biri bolman, eýsem bu döwür dürli howply ýagdaýlaryň döreme wagty hem bolup biler. Şadyýan we ýakymly duýdansyzlyklara baý bu baýramçylygy ýatdan çykmajak we howpsuz ýagdaýda geçirmek üçin birnäçe peýdaly maglumatlary bilmek hökmandyr.

Täze ýyl arçasy

Kürteli gelin ýaly başyny aşak sallap, owadanlygy bilen her täze ýylyň öňsyrasy peýda bolýan, bezelen arçanyň diňe bir täze ýyl şatlygyny bermän, öýde alnan şikesleri hem döredip biljekdigini ýatdan çykarmaly däldir. Arçaňyzyň hakykydygyna ýa-da emelidigine garamazdan, onuň ýerleşdirilşine, düzüliş howpsuzlygyna üns bermek hökmandyr:

Bütindünýä Saglygy Goraýyş Guramasynyň 2013-nji ýylda geçiren milli derňewiniň netijesi boýunça, ýurdumyzda çilim çekýän ilatyň 8%-e deňdigi tassyklandy. Bu bolsa diňe bir Ýewropa sebitinde bolman, eýsem bütin dünýä boýunça çilimkeşleriň iň pes derejesidir.

Meni çilim çekýän ilatyň sanynyň pes derejede bolmagy tüýs ýürekden begendirýar, emma muňa garamazdan, göwreli zenanlaryň passiw çilimkeş bolýandygy barada gürrüň açmagy makul bildim. Sebäbi yolda we käbir halatlarda goňşularymyň arasynda hem göwreli aýalynyň ýanynda yoldaşynyň arkaýyn çilim çekmegi meni geň galdyrýar. Bir gezek goňşyma: "Waheý goňşy, aýalyň göwreli eken. Sen hem ýanynda çilim çekýäňmi?" diýen soragyma, "Meniň çeken çilimimiň oňa zyýany ýok ahyry" diýip biparh jogap bermegi şu makalany ýazmagymyň sebäbi boldy.

Çaganyň ösüp kämilleşýän çaga haltajygyna "amnion" diýilýär. Göwreliligiň başyndan ol düwünçegiň ene göwresiniň içinde ösmegi üçin şert döredýär. Çaga haltajygynyň esasy wezipeleriniň biri hem ýansuwlaryny işläp çykarmakdyr.

Çaga ýansuwlarynyň ähmiýeti

Göwreliligiň başyndan başlap, çaga dogulýança ýansuwlar birnäçe möhüm funksiýalary ýerine ýetirýändirler:

Okuw ýylynyň başlanmagy bilen ene-atalaryň aglabasy öz çagalaryna okuwdan daşary goşmaça sapaklary, kämilleşdiriş merkezleri gözläp, bir hepdelik dersleriň arasyndaky boş wagtlary doldurmaga ymtylýarlar. Öz islegleriň esasynda saýlanyp bilinjek gyzyklanmalaryň sany kändir: sport we tanslar bilen meşgul bolmak, matematika we kompýuter grafikasy bilen gyzyklanma, surat çekmegi, aýdym aýtmagy öwrenme, mekdepde goýulýan oýunlara gatnaşma ýa-da saz çalma bilen meşgullanma. Mekdepden boş wagtlary goşmaça dersler bilen, öz gyzyklanýan işleri bilen meşgullanmak çagada adamlar bilen gatnaşyk açmak, öz-özüňe ynamly bolmak, kämilleşme ýaly peýdaly häsiýetleriň döremegine kömek edýär. Şeýle birleşmelerde we bölümlerde meşgullanma öz gyzyklanmalary bilen meňzeş bolan boýdaşlaryny tapyp, öz tanyşlarynyň we dostlarynyň sanyny artdyrmaga, öz mümkinçilikleriňi ýüze çykaryp, geljekde hünäriňi dogry saýlamaga kömek edýär.

Dokuz aý dowam eden göwrelilik döwrüniň aladalary we dogrum bilen bagly howsalalar, agyrylar, tolgunmalar yzda galdy. Siz öz enaýyja bäbejigiňiz bilen dogrum öýünden öýe geldiňiz. Ene üçin häzir gün tertibini düzgünleşdirmegiň we şahsy arassaçylyk düzgünleriniň kadalaryny ýadyna salma wajyp bolup durýandyr.

Şahsy arassaçylyk düzgünlerini berjaý etmek talaby

Dogrum öýünden çykmazdan öň öýde tertipleýiş we tämizleýiş işlerini geçirme wajyp bolup durýandyr. Çaganyň ýaşajak otagyndan artyk, gerek bolmajak mebel, halylar, öý haýwanlary, eldekileşdirilen öý guşlary çykarylmalydyr. Otag ýygy-ýygydan ýelejiredilmelidir, onuň içinde çilim çekmek, arlyklary guratmak we hapa geýim-eşikleri saklamak bolýan däldir.

Tomus çagalaryň sabyrsyzlyk bilen garaşyp ýörýän paslydyr. Çagalar üçin bu buz gaýmak iýmegi, suw sepişmegi, howuzda suwa düşmegi, deňiz ýa-da köl kenarynda dynç almagy aňladýar. Ÿöne käbir türkmen çagalary üçin fontanlarda suwa düşmek iñ elýeterli hezillikleriñ biri bolup durýar.

Kerim, 12 yaşynda:

"Ejem işdekä dostlarym bilen fontanda suwa düşmäne gelýäris. Ýöne, ejem bilse sögýär. Biz şonuň üçin gaçyp giryäris-dä!"

Aşgabat şäheri, Atamyrat Seýilgähi.

Nury, 13 yaşynda:

"Bizde basseýn ýog-a! Grantdan suw hem režimli akýar. Şonuň üçin biz wokzalyň ýanyndaky fontanda suwa düşýäris".

Nebitdag şäheri.

"Iýesim gelenok, bu kaşany meniň ýanymdan aýyr, men diňe köke iýjek!" Şuňa meňzeş boýun gaçyrmalary her gün ejeler, kakalar, eneler we atalar eşidýärler we alaçsyzlyk bilen eginlerini gysýarlar. Çaga işdäsiniň ynjyklygyndan baş alyp çykmak üçin onuň peselmeginiň esasy sebäplerini bilip, çagalaryň işdäsini açmak üçin kömek etjek kiçijek ugur tapyjylyklara üns berme peýdaly bolardy.

Çaganyň işdäsiniň peselmeginiň sebäpleri

Dogrum wagty dürli sebäplere görä ýüze çykýan dogrum ýollarynyň şikeslenmeleri dogrumdan soň aýalda biynjalyklylyk döredip, olaryň tikilmegi bolsa tikinlere seretmek düzgünini berjaý etmegi talap edýändir.

GÖRNÜŞLERI

Ýyrtylmalaryň döreýän ýerine baglylykda daşky (ýamyzda) we içki (jynshanada, ýatgynyň boýunjygynda) tikinleri tapawutlandyrýarlar. Olar dürli serişdelerden ýasalan sapaklar bilen dikeldilip, aýratyn idetme çärelerini talap edýär. Ol düzgünler barada her bir çaga dogran aýal habarly bolmalydyr.

Elektronika enjamlary çagalara peýda berip bilermi?

Gündelik durmuşymyzda eýeleýän ornuny ýyldyrym çaltlygynda mäkämleşdirip barýan tehnologiýa enjamlary, ylaýtada ýaş çagaly ene-atalary uly alada goýýar. Ýaş çagalaryň tehnologiýanyň gazananlaryny ulanmalaryna Amerikan Pediatorlar Akademiýasy (AAP) tarapyndan 90-njy ýyllarda goýlan çäklendirmesi, häzirki günlerimizde ene-atalaryň soraglaryny günsaýyn artdyrýar. AAP 2 ýaşdan kiçi çagalara telewizory, kompýuteri we akylly telefony hiç görkezmeli däldigi, 2 ýaşdan uly çagalara hem günde 2 sagatdan artyk ulanmaga rugsat bermeli däldigi dogrusynda maslahat berýär.

NÄME ÜÇIN MAŞGALANY MEÝILLEŞDIRME ZERUR?

Maşgalanyň abadançylyk derejesi döwletiň ösüşiniň görkezijisi bolup durýar. Maşgala jemgyýetçilik birligi bolup, öz gezeginde daşky gurşawyň täsiri bilen, wagtyň, jemgyýetiň talabyna görä üýtgeýär hem-de özi hem täze talaplary öňe sürýär.

Maşgalanyň sosial we ruhy taýdan doly we kämil bolmagy üçin, onda çagalaryň dogulmagy we terbiýelenmegi zerurdyr. Islendik maşgalany, onda-da türkmen maşgalasyny çagasyz göz öňüne getirmek mümkin hem däl. Biziň ýaş juwanlarymyz "maşgala = çagalar..." diýen mukaddes adat bilen maşgalany gurup başlaýarlar. Edil şonuň üçin hem, günbatar medeniýetine mahsus ýaş çatynjalaryň toýdan soň birnäçe wagt çaga edinmezden, öz islegleri boýunça ýaşamagy ýaly häsiýeti türkmen jemgyýetimiz üçin asla mahsus däldir. Gelin edinen maşgala gelniniň göwreli bolup, agtyk görmegine, ýaş çatynjalar bolsa ilkinji perzentleriniň dünýä inmegine sabyrsyzlyk bilen garaşýar. Biz köpçagaly, döwletli maşgalany gurmaga ymtylýarys. Şu ýerde meniň bir ýerde eşden, näbelli akyldaryň aýdan degişmeli sözleri ýadyma düşýär: "Bir çaga – çaga hem däl, iki çaga – "ýarty" çaga, üç çaga – doly çaga".