Köp adamlar üçin iş, has hem söýgüli iş, wagtyň geçmegi bilen belli bir derejede durmuşynyň akymyna, gözýetimine we özüni alyp barmaklygyň ýörelgesine öwrülýär. Işine durky bilen berlen adama nazar salanyňda onuň haýsy kärde işleýänligini çaklap bolýar. Ýöne gynansak hem, kär bilen bagly endikler we häsiýetler bilen bir hatarda, her bir hünär bilen bagly keselleri gazanmak howpy döreýändir.

Bütindünýä saglygy goraýyş guramasynyň berýän maglumatlaryna görä, 100000-den gowrak biologiki faktorlar, 50 golaý fiziki we takmynan 20 golaý önümçilik şertleri we fiziki agramlylygyň görnüşleri, dürli psihologiki we sosial meseleler ýaramaz faktorlar bolup, keselçilige ýa-da ruhy dartgynlylyga getirýär. Şeýle-de, meşgullanýan zähmetinden nägile bolmaklyga, içki ruhy deňagramlylygyň bozulmagyna sebäp bolýar we saglyga zyýan ýetirýär.

Tomus paslynda iýmit önümleriň çalt zaýalanmagy, teşneligi gandyrmak maksady bilen arassalygy belli bolmadyk suw satylýan söwda nokatlaryndan suwuň kabul edilmegi, ýaplarda, howdanlarda zyýansyzlandyrylmadyk suwda suwa düşülmegi, mazaly bişmedik ir-iýmişleriň iýilmegi iýmit siňdiriş ulgamyň işinde näsazlyklary döredip, içiň geçmegi ýaly kynçylygy döredip biler.

Bir gije-gündiziň dowamynda uly adamlarda täret etmäniň 2 gezekden artyk ýygjamlaşmagyna içgeçme (diareýa) ýagdaýy höküminde seredip, täretiň hem suwuk görnüşe eýe bolýandygyny nazara almalydyr.

Biziň köpümiz köplenç bu oňaýsyz ýagdaýa çynlakaý seretmeýän hem bolsak, özwagtynda öňi alynmadyk içgeçmäniň bütin bedeniň işinde bökdençlik döredip biljekdigini bilmelidiris.

Guragyry keseli adamzada gadym döwürden bäri bellidir. Eýýäm Gadymy Hytaý ylmy  işlerinde we Gippokratyň işlerinde bu keseliň alamatlary beýan edilipdir. Biziň döwrümizde guragyry keseli diýilende, çişen, ezýet berýän bogunlar ýada düşýär. Hakykatda bolsa, bu kesel köp beden ulgamlaryny zeperlendiriji hem-de gaýraüzülmelere getirýän kesel hökmünde häsiýetlendirilýändir.

Guragyry – baglaýyjy dokumalaryň we bogunlaryň  ulgamlaýyn çişme keseli bolup, köplenç ýüregiň zeperlenmegine getirýär. Bu kesel esasan çagalarda, ýetginjeklerde, ýaş adamlarda duş gelýär. Zenan maşgalalarda erkek kişilere garanyňda guragyry 3 esse ýygy ýüze çykýp,  ýaşyň ýokarlanmagy bilen bu san deňleşýändir.

Salam, Lukman aga! Witiligo keseli haýsy sebäplere görä döreýär? Bu kesel nähili geçýär? Oňa garşy nädip göreşmeli? Bejerginiň ygtybarly usullary barmy? Biziň ýurdumyzda bu kesel nirede, nähili usulda bejerilýär? Bu keseli öý şertlerinde nähili derman serişdeleri bilen bejerip bolýar? Umuman, şu kesel barada maglumat berseňiz hoşal bolardym.

Saýtyň okyjysy.

Witiligo (gazanylan leýkoderma, leýkopatiýa ýa-da pis açma) – dowamly  kesel bolup, deriniň ýüzünde  tegmilleriň peýda bolmagy we ulalyp ýaýramagy bilen häsiýetlendirilýär. Bu kesel gadym zamanlardan bäri belli bolup, latyn diliniň "vitium" sözünden gelip çykýar we ýetmezçilik, "göz degme" diýmegi aňladýar. Witiligo örän agyr we döreýiş sebäplerini  düşündirmesi kyn bolan keselleriň biridir. Ol adamyň ýaşyna, durmuş şertlerine, ýaşaýan sebidine garamazdan  ýüze çykyp bilýändir.

Enterokolitler inçe we ýogyn içegäniň nemli bardasynyň sowuklama hadysasy bilen häsiýetlendirilýän keseller toplumydyr. Keseliň  gidişi boýunça onuň ýiti we dowamly görnüşi tapawutlandyrylýar.

Ýiti enterokolit  köplenç ýiti gastrit bilen (gastroenterokolit) utgaşyp gelýär we gelip çykyşyna görä ýokanç we ýokanç däl enterokolitlere bölünýär. Käte içegäniň nemli örtüginiň zeperlenmesi  allergiýanyň netijesinde ýüze çykýar. Dürli zäherler we derman serişdeleri bilen zäherlenmek hem ýiti enterokolidiň döremegine getirip bilýär. Keseliň ýiti görnüşinde sowuklama hadysasy diňe nemli bardany zeperlendirýär we has çuň gatlaklara geçmeýär.

Dowamly enterokolit köplenç içegäniň ýiti sowuklama ýagdaýynyň talaba laýyk geçirilmedik bejergisiniň netijesi bolýar. Ol arasynda ýitileşip, soňra wagtlaýynça gowşaýar we  uzak wagta çekýär. Wagtyň geçmegi bilen nemli bardanyň destruktiw üýtgemesi ýüze çykýar we zeperlenme içegäniň nemli bardasynyň aşaky gatlaklaryna geçýär. Uzaga çekýän dowamly enterokolit içegäniň hereketiniň, iýmit siňdiriş ýagdaýlaryň bozulmagyna getirýär.

Wegeto-damar distoniýasy iň ýygy duş gelýän we alamatlaryň köpdürliligi bilen tapawutlanýan nerw ulgamynyň bozulmasy bolup, onuň dürli beden kesellerini güman etmäge esas döredýän alamatlar toplumy bilen ýüze çykmagy, bizi "aldawa" duçar edip biler. Bu kesel babatda döräp biljek esasy soraglaryň üstünde durup geçeliň.

Wegeto-damar distoniýasy näme?

Wegeto-damar distoniýasy (neýrosirkulýator distoniýa) – bu bedende iki sany esasy fiziologiki hadysalary  amala aşyrýan wegetatiw nerw ulgamynyň işiniň bozulmagydyr. Ol esasy beden hadysalary aşakdakylardan ybaratdyr:

Leýkoz (akganlylyk) – gany köpeldýän öýjüklerde döräp, süňk ýiligini zeperlendirýän çiş keselleriniň umumy ady. Keseliň sebäpleri we döreýiş şertleri belli bolman, onuň ösüşi howply çişi ýada salýar. Leýkozyň gelip çykyşynyň wirusly (ýokançly) häsiýeti bar diýen çaklamalar hem bar.  Ol süňk ýiligini, dalagy we limfatik düwünleri zeperlendirýär.

Leýkoz keselinde ganda diňe süňk ýiliginde we limfatik düwünlerinde köp mukdarda doly ýetişmedik leýkositleri (ak gan öýjükleri) görüp bolýar. Belli bir ýagdaýlarda gandaky leýkositleriň umumy mukdary köpelmän, diňe hil taýdan üýtgeşme bolup geçýär. Bular ýaly leýkozlar aleýkemiki diýip atlandyrýarlar. 

Leýkozyň ýiti we dowamly görnüşleri bar.

Bagryň sirrozy – dowamly kesel bolup, ol bagryň dokumasynyň düýpli üýtgemegi we birleşdiriji dokumanyň emele gelmegi, bagyr öýjükleriniň işiniň ýetmezçiligi, bagyrda gan, limfa, öt aýlanyşygynyň üýtgemegi, bagryň işiniň bozulmagy bilen häsiýetlendirilýär. Bagryň sirrozy alkogol içgileriň uzak wagtyň dowamynda kabul edilmegi, soňabaka dowamly gepatite öwrülýän wirusly gepatite ýolukmaklyk, autoimmun häsiýetli bozulmalaryň döremegi, öt çykaryş ýollaryň uzak wagtyň dowamyndan dykylmagy hem-de öt durgunlylygynyň ýüze çykmagy, toksiki maddalaryň uzakmöhletleýin täsiri zerarly ýüze çykýp biler. Seýrek ýagdaýlarda bagryň sirrozy dowamly ýürek ýetmezçiligi, gemohromotoz we bagra täsir edýän mugthorlar (meselem, ehinokokkoz)  zerarly döräp biler.

Insult (beýnä gan inme) beýnide gan aýlanyşyň güýçli bozulmasy bilen bagly bolan, örän agyr we howply keseldir. Insult ýüze çykandan soň ilkinji 3-8 sagadyň içinde gyssagly kömek bermeklik örän wajypdyr. Eger syrkawa 24 sagadyň dowamynda  degerli kömek berilmese, onda heläk bolma töwekgelçiligi ep-esli artýandyr.  Beýnide kislorodyň we ýokumly maddalaryň ýetmezçilik etmegi ondaky nerw öýjükleriniň we olaryň arasyndaky baglanyşygyň dargamagyna getirýär. Gan aýlanyş näçe çalt dikeldilse, gutulmaga bolan mümkünçilik şonça hem artýar. Ýöne şonda-da, bu keseli başdan geçirenleriň köpüsi uzak wagtyň dowamynda, käbir  ýagdaýlarda, birnäçe ýyllap, hereket etmekden mahrum bolup maýyplyga sezewar bolýarlar.

"Görüş ukybyny ýitirmek, adamy töweregindäki zatlardan daşlaşdyrýar.

Eşidiş ukybyny ýitirmek, adamlar bilen aragatnaşykda bolmakdan daşlaşdyrýar".

Emmanuil Kant

Adam daş töweregindäki bolup geçýän zatlar barada maglumaty bäş duýgy agzalarynyň: görüş, eşidiş, duýuş, tagam we ys alyş agzalarynyň kömegi bilen kabul edýär. Olar diňe bir töweregindäki bolup geçýän zatlar barada habar bermek bilen çäklenmän, durmuş tejribesini kämilleşdirmäge, güýçli duýgulary başdan geçirmäge ýardam edýär we adama howp salaýjak ýagdaýlardan ätiýaçlandyrýar. Eşidiş, tagam alyş duýgusy bilen birlikde, çaga ýaňy dünýä inen gününden başlap, doly kämilleşen ýagdaýda bolýar. Ol adamyň durmuşynda uly ähmiýete eýe bolmak bilen, jemgyýetde ýaşamaga, sözleşigi kabul edip, beýleki adamlar bilen pikir alyşmaga, jemgyýetçilik we zähmet şertlerini doly berjaý etmäge mümkinçilik berýär. Adam sagdyn durmuşda ýaşap ýören wagty eşidiş ukybyny ýitirerin diýip pikir etmeýär. Ýöne gynansak-da, dürli sebäplere görä her bir ýaşda ynsanyň eşidiş ukybyna zeper ýetip biler.