"Hemme kesel nerw dartgynlylygyndan döreýär!..." Gündeki durmuşymyzda biz häli-şindi bu sözleri oýundan-çyndan gaýtalap durýas. Nähili bolsa-da, bu ýönekeý hakykat jedelsiz kabul edilmäge mynasypdyr. Güýçli ruhy dartgynlyk, stress, newroz – dürli keselleriň döremegine getirýär. Dowamly stress bedeniň gormonal durkuna täsir edýänligi bilen howpludyr. Wagtyň geçmegi bilen gormonal ulgamynyň durnuksyzlygy immunitetiň peselmegine, beden agzalarynyň we ulgamlarynyň işiniň bozulmagyna getirýär. Hut nerw we gormonal ulgamynyň bozulmalary mastopatiýa keseliniň döremegine getirýän esasy sebäp bolup durýar.

Biziň halkymyzda "çyban" (rus. – çireý) diýip atlandyrylýan ýiti deri keselleriniň biri bolan furunkulez hakda eşitmedik az-az bolsa gerek. Eger habarly hem bolsaňyz, bu deri keseli baradaky umumy we giňişleýin maglumatlary şu makalanyň kömegi bilen size ýetirme makul bilindi.

Furunkulez – derini örtýän tüýleriň follikulalarynyň (kökleri) we olaryň töweregindäki birleşdiriji dokumanyň iriňli jansyzlanmagy netijesinde döreýän deri keselidir. Egerde deride ýekeje çyban peýda bolan bolsa oňy "furunkul" diyip atlandyrýarlar. Eger olaryň birnäçesi dörän bolsa bu kesel "furunkulez" adyna eýe bolýar. Kesel deriniň aýratyn böleklerinde ýüze çykyp biler, meselem, boýunda, tirsekde, bilde, ýanbaşda. Şeýle-de furunkullaryň tutuş derä ýaýramagy hem bolup biler.

Paraproktit – göni içegäniň töwereginde ýerleşýän ýagly öýjükligiň alawlama keselidir. Paraproktitiň ýiti we dowamly görnüşleri tapawutlandyrylýar. Ýiti paraproktit keselinde ýagly öýjüklikde çäkli iriňli boşluk (absses) emele gelýär. Dowamly paraproktit, köplenç geçirilen keseliň ýiti görnüşinden soň göni içegäniň we artbujagyň töwereginde fistulanyň (içki deşigi göni içegede, daşky deşigi bolsa ýamzyň derisine açylan ýara ýoly) döremegi bilen häsiýetlendirilýär. Paraproktit göni içegäniň keselleriniň arasynda proktit we babasyl keselinden soň iň ýygy duş gelýän kesel bolup durýandyr. Näsaglaryň 90%-niň ýaşy 20-60 ýaş aralygy tutýandyr. Bu kesel bilen aýallara garanyňda erkek adamlar ýygy keselläp, bu gatnaşyk 7:3 deňdir.

Ýasydabanlyk – bu daban güberçeklikleriniň peselmegi bilen häsiýetlendirilýän dabanyň görnüşiniň üýtgemegidir. Daban güberçeklikleri hereket wagty döreýän sarsgynlyklary peseldip, deňagramlylygy saklamakda möhüm işi amala aşyrýarlar. Daban myşsalary we baglaýjylary gowşap, öz işini ýerine ýetirmedik halatynda, daban öz kadaly görnüşini ýitirip, ýasy görnüşe eýe bolýar. Şunuň ýaly ýagdaýda dabanyň ýerine ýetirmeli fiziologiki işini oňurgalyk, aýagyň bogunlary öz üstüne almaly bolýar. Netijede, ýasydaban çagalarda we uly ýaşly adamlarda bogunlara we oňurgalara düşýän agramyn artmagy, olaryň tiz sandan çykmagyna getirýär. Ýasydabanlykda näsag hemişe dabanda, injikde, butda we bilde agyry, basyş alamatlaryny duýup gezýär. Agyry alamatlary ýüze çykan halatynda, beden kadaly ýagdaýda hereket edişini üýtgedýär, eýýäm çanaklyk-but, dyz bogunlaryna zeper ýetip, hat-da göwräniň duruşynyň görnüşi heh üýtgeýändir. Netijede ýasydabanlyk çagalarda we uly ýaşly adamlarda artrozyň we skoliozyň döremegine sebäp bolup biler. Şeýle-de, bu kesel wenalaryň warikoz giňelmeginiň hem bir sebabi bolup bilýändir.

Orhit – ýumurtgajygyň ýiti sowuklama keselidir. Urologiki tejribede bu ýagdaý ýygy duş gelip, adatça orhit özbaşdak döremän, ol bedende bolup geçýän umumy ýokançlyklaryň täsiri bilen geçýän hadysalaryň gaýraüzülmesi netijesinde ýüze çykýandyr.

ORHIT KESELI NÄME SEBÄPDEN DÖREÝÄR?

Orhit keseliniň döremeginiň has ýygy duş gelýän sebäpleriniň biri höküminde, beýleki peşew-jyns agzalaryny zeperlendirýän we jyns gatnaşygy arkaly geçýän ýokançlyklaryň ýumurtgajyga geçmegini belläp bolar. Şular ýaly kesel döredijileriň hataryna gonokokklar, trihomonada, hlamidiýa, mikoplazma we ureaplazma degişli edilip bilner. Keseliň döremeginiň ýene bir sebäpleriniň biri, ýokançlygyň gan akymy arkaly ýaýramagydyr. Köplenç orhit keseliniň döremegine hapgyrtma, şeýle hem dümewiň, gyzyljanyň, garamygyň wirusy, pnewmokokklar sebäp bolýarlar. Käbir ýagdaýlarda, orhit keseli autoimmun hadysalary netijesinde döreýär, mysal üçin, ol bogun guragyry keselinde hem ýüze çykyp bilýär. Şeýle hem bu kesel ýumurgajyga şikes ýetmegi sebäpli ýa-da erkek adamynyň daşky jyns agzalaryna geçiren hirurgiki bejergisiniň gaýraüzülmesi netijesinde döräp bilýändir.

Holesistit – öt haltasynyň alawlama keselidir. Adaty ýagdaýda öt haltasy 40-70 sm³ göwrüme barabar suwuklygy saklap bilýän "ätiýaçlyk çelegi" bolup gulluk edýär. Ol iýmit siňdiriş hadysasynyň kadaly geçmegi üçin zerur bolan bagryň işläp çykarýan ödüni özünde saklaýar. Bedende maddalaryň çalşygy bozulan ýagdaýynda ödüň düzümi hem bozulýar we öt haltasynyň boşlugynda we öt çykaryjy ýollarda daşlaryň emele gelmek töwekgelçiligi döreýär. Bu ýagdaýa, ýokançlygyň täsiri bilen alawlama hadysalary goşulanda bolsa, ýiti holesistit ýüze çykýar.

Ganazlylyk (anemiýa) – ganda gemoglobiniň mukdarynyň peselmegi bilen häsiýetlendirilýän keseldir.

Gyzyl gan öýjükleri bolan eritrositlerde saklanýan gemoglobin belogy, ýaşaýyş hadysalary üçin wajyp bolan kislorody bedeniň ähli agzalaryna we dokumalaryna ýetirýändir. Gemoglobiniň mukdary peselende beden öýjükleri kislorod ýetmezçiligini duýýarlar. Bu bolsa bedeniň işine ýaramaz täsir edýär. Ganazlylyk özbaşdak kesel ýa-da beýleki keselleriň alamaty höküminde hem ýüze çykyp bilýändir.

Süýjüli däl diabet – bedende wazopressin gormonynyň ýetmezçiligi sebäpli ýüze çykýan kesel bolup, ol ýygy hem-de köp mukdarda peşew bölüp çykarma we teşneligiň döremegi ýaly alamatlar bilen häsiýetlendirilýändir. Bu gormon başgaça antidiuretiki gormon hem diýip atlandyrylýar. Ol gipotalamusda emele gelip, gipofiz mäzinde toplanýar we beden suwuklyklarynyň: gandaky, öýjügiň içindäki we daşyndaky suwuklygyň mukdarynyň deň agramlylykda saklanmagyna jogap berýändir.

Süýjüli däl diabet gipofiz mäzinde ýüze çykýan howply täze döremeleri, ony zeperlendirýän ýiti we dowamly ýokançlykly hadysalary we beýniniň damar ulgamynyň näsazlyklary zerarly döräp bilýändir. Gipofiz mäziniň şikeslenmeginiň ýene bir mümkin bolan sebäplerine, kelle beýnisinde geçirilýän şowsuz hirurgiki bejergisi degişli edilýändir. Süýjüli däl diabetiň her 5-nji ýüze çykan ýagdaýy – şular ýaly şowsuz neýrohirurgiki operasiýanyň netijesi bolýar.

Iç gatama-dürli sebäplere görä içegeleriň boşap bilmezligi ýa-da olaryň seýrek boşamagy bilen baglanşykly kynçylyk bolup, ol çagalarda hem, uly adamlarda hem deň derejede duş gelýändir. Iç gatamanyň ýüze çykmagy, esasan, nädogry iýmitlenme we ýaramaz ýaşaýyş endikleri bilen bagly bolup biler. Bu ýagdaý köplenç, iýmit siňdiriş agzalaryň keselleriniň alamaty höküminde hem ýüze çykyp bilýändir. Iç gatamada garyndaky agyry, içiň jugurdamagy, ýellenmegi we bedeniň agramynyň kemelmegi ýaly oňaýsyzlyklar ýüze çykýar. Iç gatama dürli usullar bilen bejerilip, ýörite berhiz saklamak we işjeň ýaşaýyş-durmuş tertibini alyp barmak bu kynçylygy bejermegiň iň wajyp şertleridir.

Neýrodermit – gijeme, galyňlaşan deride düwünçejikleriň döremegi bilen häsiýetlendirilýän dowamly, gaýtalanyp durýan deri keselidir. Ýer togalagynyň ýaşaýjylarynyň arasynda giňden ýaýran bu kesel, ähli deri keselleriniň umumy sanynyň 40%-ni eýeläp, ol esasan çagalyk döwründe ýygy duş gelýändir.

NEÝRODERMIT KESELINIŇ GÖRNÜŞLERI

Keseliň alamatlarynyň dörän ýerine we ýaýraýyş häsiýetine baglylykda birnäçe görnüşini tapawutlandyrýarlar: