Içegäniň adaty däl başly keseli – ýogyn içegäniň nemli gatlagynyň dowamly sowuklama keseli bolup, onuň nemli gatlagynyň agyr zeperlenmeleri bilen häsiýetlendirilýär. Bu kesel genetiki we daşky gurşawyň faktorlarynyň özara täsiriniň netijesinde döräp, wagtal-wagtal ýitileşýär. Içegäniň adaty däl başly keseli adatça "başly kolit" diýip atlandyrylyp, ýer ilatynyň her 100 000-sinden 35-100 adamda duş gelýär. Bu kesele esasan hem 20-40 ýaş aralygyndaky adamlar ýolugýandyr. Erkekler bu kesele aýallara garanda has köp (1,4:1) ýolugýarlar.

Arterial  gan basyşynyň peselme keseli damarlaryň tonusynyň peselmegi netijesinde döreýän keseldir. Gipotoniýada arterial gan basyşy 20% peselip, sistoliki gan basyş 90 mm simap  sütüninden, diastoliki gan basyş bolsa 60 mm simap sütüninden pese düşýändir.

Arterial gan basyşynyň peselmegini özbaşdak bir kesel däl-de, bedeniň fiziologik aýratynlygy hasaplamak nädogrudyr. Kellagyry, ysgynsyzlyk, başaýlanma ýaly aýdyň alamatlar yzygider biynjalyk edende, arterial gan basyşyň peselmegi  düýpli barlagy we bejergini talap edýär. Gipotoniýada damarlaryň tonusynyň peselmegi sebäpli gan üpjünçiligi bozulýar we kelle beýnisine, bedeniň içki agzalaryna kislorod ýetmezçilik edip başlaýar. Netijede, adamyň fiziki we akyl taýdan işjeňligi peselýär.

Perinatal ensefalopatiýa (PEP) (peri + natus (lat.) – "dogulma" + encephalon (grek.) – "beýni" + patiýa (grek.) – "bozulma") – göwrelilik we dogrum döwründe ýüze çykýan beýniniň dürli sebäpli bozulmalaryny uly topara birikdirýän düşünjedir.

PEP dürli alamatlar bilen ýüze çykyp biler. Meselem, çaganyň aşa ynjyklygy, işdäsizligi, haýal uka gidýänligi, ukusynyň bozulmalary, emýän süýdüni gaýtarýanlygy, onda nerw ulgamynyň ýokary duýujylykly alamatlar toplumynyň barlygyndan habar berýär.

Owadan, sagdyn aýaklar her bir adamyň, esasy hem zenan maşgalanyň bezegidir. Olar – ýeňil ýöreýiş, çalasynlyk, bedeniň durkunyň gözelligi, görmegeýlik, sagdynlyk we ajaýyp keýpihoşlukdyr. Ýöne iň owadan we sagdyn aýaklar hem yzygiderli ideg-aladany talap edýär. Sebäbi, iru-giç torjagaz bilen örtülen ýaly damar "ýyldyzjyklary" ýa-da düwün-düwün çişip duran damarlar aýagyň gelşigini gaçyrmagy ahmal. Ýöne keseliň esasy howpy aýagyň görküniň ýitmeginde hem däldir. Eger damar bozulmalary wagtynda bejerilmese, aýagyň çuňňur we ýüzleý wena damarlaryndaky gan basyş has ýokary galyp, birnäçe gaýraüzülmelere getirip biler.

Gan basyşynyň ýokarlanma keseli (arterial gipertoniýa) – ýürek-damar ulgamynyň keselleriniň içinde iň giňden ýaýran görnüşidir. Bu kesel arterial gan basyşynyň kadaly ýokarlanmagy bilen häsiýetlendirilýär. Gan basyşynyň ýokarlanmagynyň esasynda  arteriýa damarlarynyň we olaryň has ownuk şahalary bolan arteriollaryň gysylmagy  ýa-da olaryň diwarlarynyň galňamagy we içiniň daralmagy netijesinde gan akymynyň kynlyk bilen geçme ýagdaýy ýatandyr. Gan akymyny gysylan we daralan damarlardan geçirmek üçin ýüregiň işi has hem çaltlaşyp, damar ulgamyna gan akymynyň has uly bölegi zyňylýandyr. Bu ýagdaýlaryň döremeginde süýri beýnide ýerleşýän gan basyşy kadalaşdyryjy merkeziň işiniň bozulmalary hem esasy orny eýeleýändir.

Ateroskleroz dowamly kesellere degişli bolup, "athere" – şüle hem-de "skleroz" – gysylma, dykylma diýmegi aňladýan grek sözlerinden gelip çykýar.

Uzak wagtyň dowamynda gan damarlarynyň içki gatyna holesteriniň we beýleki ýaglaryň, kalsiý duzunyň çöküp durmagy kem-kemden damaryň içini daraldyp, diwarlaryny galňadýar, damarlar çeýelegini ýitýär. Netijede esasy uly (magistral) gan damarlary zeperlenip, bedende kadaly ganaýlanyş bozulýar. Aterosklerozyň ýüze çykmagy adamzady maýyplyga sezewar edýän, onuň ömrüni gysgaldýan birnäçe beýleki keselleriň döremeginiň, ýagny ýüregiň işemiýa keseliniň, miokardyň infarktynyň, kardiosklerozyň, damar anewrizmasynyň, insultyň (beýnä gan inmegiň) esasy sebäbi bolýar. Ateroskleroz kelle beýnisiniň, ýüregiň, böwregiň, aýaklaryň, garyn boşlugynyň agzalarynyň esasy arteriýalaryny zaýalaýar. Netijede bu agzalaryň ganaýlanyşygy peselip, uzagyndan näsagy biwagt ölüme eltýär.

Gastrit iýmit siňdiriş ulgamynyň keselleriniň içinde has ýygy duş gelýän keseldir. Ol aşgazan diwarlarynyň nemli bardasynyň (käbir ýagdaýlarda has çuň gatlaklarynyň) dürli sebäplere görä üýtgemegi we aşgazan şiresini bölüp çykarýan öýjükleriň işiniň bozulmalary bilen häsiýetlendirilýär. Bu keseli derman serişdeleri bilen bejermek mümkindir.

Keseliň görnüşleri we alamatlary

Gastrit keseliniň ýiti we dowamly görnüşleri bardyr.

Bütindünýa Saglygy goraýyş guramasynyň hasabatyna görä, dünýädäki adamlaryň 2 milliarddan gowragy ganazlykdan ejir çekýär. Ganazlygyň birnäçe görnüşleri bellidir. Bedende demriň gorlarynyň azalmagynyňnetijesinde döreýän ganazlyga demir ýetmezçilikli ganazlygy diýilýär. Bu ganazlygyň iň giň ýaýran görnüşidir.

Demir ýetmezçilikli ganazlygy barada giňişleýin gürrüňimiziň başynda demir mineralynyň adam bedeni üçin örän ähmiýetidigini bellemek gerek. Beden ulgamlarynyň köpüsiniň öýjükleriniň işlemeginde demir mineralynyň ornuny tutup biljek element ýokdur. Demriň okislenme we dikelme ukyby onuň biologik taýdan ähmiýetini artdyrýar. Demriň şeýle ukyby onuň beden dokumalarynyň dem alyş prosessine gatnaşmagyny üpjün edýär. Bedeniň agramynyň diňe 0, 0065%-ni demir tutýar. Agramy 70 kg deň bolan erkek adamyň bedeninde 3,5 g demir bolýar.  Agramy 60 kg barabar aýal maşgalanyň bedeninde bolsa 2,1 g demir bardyr. Demir birleşmeleri dürli gurluşly bolýar. Olar özboluşly funksional işjeňlige eýe bolup, wajyp biologik orny eýeleýär. Düzüminde demir bar bolan birleşmeleriň iň esasylaryna gemoproteinler (demir bilen bagly beloklar), käbir  fermentler, ferritin, gemosiderin, transferrin degişlidir. Demir birleşmeleriň düzümine girip, bedende şeýle ýerleşdirilendir:

Adamyň ýaşy ulaldygyça, onuň saglygynda dürli näsazlyklar ýüze çykyp ugraýar.  Katarakta hem şeýle näsazlyklyklaryň biri bolup, görüş ukybynyň kütelmegi bilen häsiýetlendirilýär.   Köp adamyň pikirine görä, katarakta belli bir ýaşda boýun bolaýmaly keselleriň biri.  Emma lukmançylyk bir ýerde duranok. Onuň täze döwrebap tehnologiýalary kataraktadan üstün gelip,  sanlyja günüň içinde adamyň görüş ukybyny 100% dikeldip bilýär.

Kriptorhizm (grek dil – kriptos – gizlin, orhis – ýumurtgajyklar) – ýumurtgajyklaryň öz anatomiki ýerine düşmekliginiň bozulmasy bolup, onuň ýumurtga haltajygyndan başga ýerlerde ýerleşýän ýagdaýyna aýdylýandyr. Ol garyn boşlugynda ýa-da gasyk kanalynda ýerleşip biler.

Ondan başga-da, aşak düşmeginiň bozulmagy netijesinde öz ugruny üýtgedip we gasyk kanalyndan çykyp, ol deriniň aşagynda, butlarda, ýamyzda, gasyk süňküniň üstünde ýerleşip biler.