2015-2016 ýyllarda Bütindünýä Saglygy Goraýyş Guramasynyň Ýewropadaky başlangyçlarynyň çäginde çagalaryň semizligine epidemiologiki taýdan gözegçilik etmek üçin Türkmenistanda barlag geçirildi. Munuň netijesinde, türkmen çagalarynyň fiziki işjeňlik derejesiniň pesdigi ýüze çykaryldy. Ýagny olar sport hem-de işjeň oýunlar bilen az meşgullanýarlar. Bu Türkmenistandaky çagalaryň 14%-iň aşa semiz, 3%-iň bolsa semiz bolmagynyň sebäpleriniň biridir.

Häzirki wagtda, bütin dünýäde ene-atalar çagalary bilen wagt geçirmäge ýa-da gezelenç etmäge ýeterlik wagt tapmaýarlar. Bizde, ýagny Türkmenistanda maşgalalaryň köpüsinde kakalar iş bilen başagaý, ejeler bolsa öýüň işlerine gümra. BMG-nyň Ösüş Maksatnamasyna laýyklykda, türkmenistanly kakalaryň bary-ýogy 15%-i kiçi ýaşly çagalary bilen bilelikde ylym-bilimiň dürli görnüşleri bilen meşgullanýarlar. Köp çaga ýa özbaşdak ýa-da başga çagalar bilen oýnaýar.

Gün energiýasy islendik adam üçin, esasan hem çaganyň ösüp barýan bedeni üçin örän wajypdyr. Güneşlemek şeýle peýdaly hem bolsa, onuň çaga bedenine ýaramaz täsir etmegi üçin bary-ýogy 15 minutlap dik Günüň aşagynda bolmak ýeterlikdir.

Gün ultramelewşe şöhlelerini ýaýradýar. Bu bolsa deri öýjüklerinde mutasiýalaryň döremegine getirip bilýär. Çagalykda deriniň Gün energiýasy zerarly ýanmagy ýetginjeklikde we uly ýaşda deri ragynyň döremegine sebäp bolup bilýär. Gün şöhlesiniň çaganyň derisine, gözüne we immunitetine zyýanly täsiriniň öňüni almak üçin aşakdakylar maslahat berilýär:

Çagalar derman gerdejiklerini süýji ýa-da üsgülewük şiresini şerbetdir öýdüp bilerler. 2-5 ýaşly çagalar töweregindäki zatlara bolan tebigy bilesigelijiligi sebäpli dermanlary ýuwdup bilýärler.

Çagaňyzyň howpsuzlygyndan arkaýyn bolmak üçin şu maslahatlara eýerip bilersiňiz:

Belki sizem üns berýänsiňiz: häzirki wagtda çagalar haçan görseň nähilidir bir ekranyň öňündedir: ýa telefonyň, ýa planşetiň, ýa telewizoryň, ýa kompýuteriň ýa-da noutbugyň.

2019-njy ýylyň aprel aýynda Bütindünýä Saglygy Goraýyş Guramasy çaganyň ekranyň öňünde geçirýän wagtyny çäklendirmek boýunça täze maslahatlary hödürledi. Indi iki ýaşa çenli çagalary ekrandan düýbünden daşda saklamak maslahat berilýär. Şeýle hem, 2-5 ýaşly çagalaryň ekranyň öňünde geçirýän wagtyny gündelik iki sagada çenli azaltmak, onuň ýerine peýdaly işler bilen meşgullanmak (meselem, ýygy-ýygydan çagalar üçin niýetlenen kitaplary okamak) maslahat berilýär.

Megerem, çagaňyzyň dem alşyny diňlemek üçin gijelerine siz hem ýörite turýan bolsaňyz gerek. Köp ene-ata çaga ýatyrka dem almasyny goýar öýdüp gorkýar. Lukmançylykda şeýle ýagdaý, ýagny "Çaganyň duýdansyz ölmek sindromy" hakykatdan-da bar. Ol sallançakdaky ýa-da gundagdaky ölüm diýlip hem atlandyrylýar.

Ýatyrka çagaňyzyň dogry dem alyp bilmegi üçin çaga lukmanlary şulary maslahat berýärler:

Günde alty çaý çemçe şeker – çaga üçin bu köpmi ýa-da az?

Bütindünýä Saglygy Goraýyş Guramasy çaganyň gündelik iýýän şekeriniň onuň tutuş iýmitden alýan energiýasynyň 10%-den hem az bölegini düzmelidigini maslahat berýär. Soňy bilen ony her gün 5% çenli azaltmak ýa-da takmynan 25 grama (alty çaý çemçe) çenli düşürmek saglyga goşmaça peýda ýetirýär.

Muňa diňe şekeriň özi däl-de, eýsem düzüminde şeker bolan süýjüler, gazlandyrylan içgiler we tortlar hem girýär.

Çagaňyz tigir sürmegi halaýarmy?

Hatda tigre arkaýyn erk edip bilýän çagalar hem käte atanlykda ýykylyp bilýärler. Munuň netijesinde, çaganyň kelle-beýnisine dürli derejelerde şikes ýetip bilýär (meselem, beýniniň çaýkanmagy ýa-da ýüzüň gögermegi).

Çaganyň kellesini tigir kaskasy bilen goramak arkaly şular ýaly şikesleriň ýüze çykmak howpuny azaltmak mümkindir.

Tigir kaskalary ähli ýaşdaky sürüjileriň kelle-beýnisine şikes ýetmek howpuny 63-88% azaldýar. Köçede howply ýagdaýlara has ýygy sezewar bolýandyklary üçin, bu esasan hem çagalara degişlidir.

Awtoulag köpümiziň gündelik durmuşymyzyň aýrylmaz bölegini tutýar. Hatda doglanyna diňe birnäçe gün bolan çagalary-da awtoulaglarda görmek bolýar. Çagalaryň ulagdaky howpsuzlygyny gazanmak üçin, awtoulag oturgyçlary we goşmaça ýassyklar ýaly ýörite enjamlar zerurdyr.

Çaganyň awtoulag oturgyjy – bu çaganyň anatomiki ösüş aýratynlyklary göz öňünde tutulyp ýasalan, ýörite maksatly oturgyçdyr. Bu oturgyç awtoulag hereketde wagty çaganyň howpsuz syýahat etmegi üçin işlenilip düzülýär.

Her bir ene-ata wagtly-wagtynda çagasyna sanjym etdirmek barada jogapkärli karara gelmeli bolýar. Çaganyň saglygynyň hatyrasyna dogry netijä gelmek üçin özbaşdak maglumat gözlemekden we sanjymlar barada öwrenmekden çekinmäň. Häzirki wagtda sanjym barada dürli-dürli toslamalara duş gelmek bolýar. Olaryň iň kän ýaýranlaryna mysallar:

Okuw ýylynyň öňsyrasynda oglumyň kitaply torbasyny göterip onuň agyrlygyna geň galdym. "Beýle agyr torbany göterip arkaňy agyrdaýma! Bu azyndan 5 kilo barla! Partadaşyň bilen gepleşip, getirilmeli kitaplary böleşseňiz bolmaýarmy?" diýip ogluma ýüzlendim.

Mekdep okuwçysy bütin gün okuw torbasyny (rýukzagyny) göterip gezende, siz onuň agyrlygynyň bedene ýetirýän zyýany barada pikir edýärsiňizmi? Kadada içi okuw esbaply okuw torbasynyň agramy çaganyň öz agramynyň 10%-den ýokary bolmaly däl. Ýöne gündeki alynmaly kitaplaryň, depderleriň, umumy depderleriň, galamdyr-ruçkalar salynýan penalyň agramyny göz öňüne tutaňda, bu kadadan çykman saklanma kyn bolýar. Onuň üstesine, mugallym goşmaça umumy depderi tutmagy talap etse ýa-da okuwdan daşary edebiýaty getirmegi tabşyrsa, garbanmak üçin iýmit ýa-da içmäge arassa suw almakçy bolsaň torbanyň agramlylygy has hem artýar.