21-nji martda Dauna sindromly adamlaryň Halkara güni bellenilip geçilýär.

2011-nji ýylda BMG-nyň Assambleýasy bu güni Dauna sindromly adamlaryň guni diýip yglan etdi we halkara guramalaryna, häkimiýete degişli bolmadyk guramalara, hususy sektory öz içine alýan hemme guramalara bu güni doly derejede belläp, jemgyýetçiligi bu kesel barada habardar etmekligi tabşyrdy, şeýle adamlaryň duş gelýän kynçylyklaryny çözmäge gönükdirilen çäreleriň ugrunda işlemegi hygtady.

Dauna sindromy – hromosomlaryň sanynyň köpelmegi netijesinde ýüze çykýan, genetiki bozulmaly, doga hromosomly keseldir.

Dokuz aýlyk asudalykdan soň, ýaňy dogulan çaga uly ses bilen bu ajaýyp dünýä gelýär. Nähili we haçan dogry uklamalydygyny hem-de gije bilen gündüziň tapawudyny ol entek bilenok. Bu ýagdaýlarda özüňi alyp barmagy oňa ene-atasy öwretmeli bolar.

Mümkin siziň perzendiňiz gijesine gowy uklaýandyr, bary-ýogy bir-iki gezek oýanyp we enesini emip, ýene-de uka gidýändir. Mümkin gündizine hem özüni rahat alyp barýp we emenden soň biraz wagt töweregine syn edip, ýuwaşjadan süýji uka batýandyr. Siziň hem öz işleriňizi edip, arkaýyn dynjyňyzy almana mümkinçiligiňiz döreýändir. Ýöne şeýle oňaýlylyk örän seýrek bolýar. Çaganyň uklama häsiýeti uly adamyň ukusyndan tapawutlanýar.

Bazarlarda, meýdanlarda, melleklerde zähmet çekip ýören çagalara gözüňiz düşende näme barada pikir edýärsiňiz? Ony jemgyýet üçin hökman we adaty ýagdaý höküminde kabul edýärsiňizmi? Mümkin kynçylyklardan daşlaşmagyň iň ýeňil usulyny ulanýansyňyz: bu yagdaýa gözüňizi ýumýansyňyz? Meň bilen bu babatda pikir alyşan adamlar iki uly topara bolünýärler: birinji topar çaga zähmetini düýbünden kabul edenoklar. Olar: "Çaga zähmeti çagalara zyýanly we olaryň fiziki hem-de ruhy taýdan doly ösmegine uly böwet bolup durýar" diýseler, ikinji topar: "Ýok, azar bermäň! Çagalar gazanç edip ene-atasyna kömek berýärler. Türkmen çagalary zähmetsöýer bolup, asyrlar boýy ene-atalaryna kömek berip gelipdirler" diýip nygtaýarlar.

Sabyrsyzlyk bilen uzak garaşylan tomus pasly dowam edýär. Şonuň bilen birlikde, biziň onçakly bir ähmiýet bermeýän, içgeçmäniň ýygylaşan möwsümi hem dowam edýär. Tomus paslynda duş gelýän içgeçmäniň howplulygyna kembaha garamak ýalňyşlykdyr. Uly adamlary haldan düşürýän bu kynçylyk çagalar üçin, aýratyn hem çaganyň ömrüniň birinji 3 ýylynda örän howply bolup durýandyr. Bütündünýä Saglygy Goraýyş Guramasynyň berýän maglumatlarynda, ýylda 5 million çagalaryň iç geçme alamaty bilen geçýän kesellerden ýogalýandygy bellenilýär.

Içgeçme (lukmançylykda - diareýa) – içegäniň hereketiniň çaltlaşmagy sebäpli onuň içiniň çalt boşamagy ýa-da suwuň ýogyn içegede sorulma hadysasynyň bozulmagy we içegeleriň diwarlarynda köp mukdarda gaýnaglama suwuklygyň emele gelmegi netijesinde suwuk täretiň ýygy-ýygy (gije-gündüziň dowamynda 12 we ondan hem köp gezek) çykmagy bilen häsiýetlendirilýän ýagdaýydyr.

Bu sorag bilen baglanşykly biziň jemgyýetimizde bolup geçýän ýagdaýlar barada statistiki maglumatlaryň bolmazlygyna garamazdan, bizde çaga şarpyk çalmagyň tarapdarlarynyň "aýaly başdan, çagany ýaşdan!" diýip pikir ýöredýänleri kän bolmaly diýip hasaplaýaryn. Ýöne bu gezek gürrüňi aýal-gyzlara garşy edilýän zulumluk barada alyp barman, çagalarymyzyň terbiýesinde ulanylýan usullar barada alyp barmakçy.

Köp ýyllaryň dowamynda bu soragy owrenip gelýän hünärmenler çaga şarpyk çalmagy, urmagy, onuň terbiýesinde güýç ulanmagy netijesiz, zyýanly we howply usullar diýip hasaplaýarlar. Şarpygyň ene-atany sylamaga öwretmän, olardan gorkmagy mejbur edýändigi üçin ony netijesiz we ýerliksiz hasaplap bolar. Çalnan şarpygyň çaga gaty degip şikeslendirip bilýändigi we çaganyň nädogry düşünjä eýe bolmagyna mümkinçilik döredýändigi sebäpli, ony terbiýeçilik usullarynyň netijesiz görnüşidigi diýip bellesek ýalňyşmazmykak diýýärin. Ene-ataň çagasyna çalan şarpygy: "Başga adamlaram urup öz diýeniňi gögerdip bolar!" diýen düşünjäniň döremegine esas bolýar. Psihologlaryň bellemeklerine görä, çagalykda urlan adamlarda olaryň soňky durmuşynda agressiw häsiýetliligiň döremeginiň towekgelçiligi artýandyr.

Täze doglan bäbeklik döwri çaga doganyndan soňky ilkinij 28 güni öz içine alýar. Bu döwür babekleriň üytgeşmelere bay döwrüdir. Şonuň üçin ene-atalaryň çagalaryna ünsli seredip, çaga lukmanynyň kadaly gözegçiliginde saklanmaklary zerurdyr. Bäbeklik döwründe ýüze çykýan sarygetirme hem gözegçiligi we anyklaýyş çärelerini talap edýän ýagdaý bolup, bu ýagdaý hem ene-atalary ünjä goýýan sebäp bolup bilýändir.

Sarygetirme – beden agzalarymyza sary renk berýän bilirubin pigmentiniň gandaky mukdarynyň ýokarlanmagy sebäpli, deriniň, gözüň we agyz boşlugynyň nemli örtüginiň saralma hadysasydyr. Sarygetirmäniň dogrumdan soňky ilkinji ayda yüze çykan halatynda, bu ýagdaýa taze dogan bäbegiň sarygetirmesi diýilýär.

Çagalarda beden gyzgynynyň ýokarlanmagy dürli ýagdaýlaryň we keselleriň täsiri bilen ýüze çykyp biler. Bu ýagdaýda gyzgynyň aşak düşürilmegi keseliň sebäplerini ýok etmän, çaganyň ýagdaýyny wagtlaýynça gowulandyryp bilýändir.

Bellemeli zat, gyzgynyň ýokarlanmagy – ýokanç kesellerden, haýsyda bolsa bir bedendäki näsazlykdan bedeniň goranyş usuly, ukyby bolup, ol immuniteti bakteriýalar we wiruslar bilen göreşmäge tijendirýändir. Gyzgyn ýokarlananda bedende biohimiki hadysalaryň tizligi artýar, goranyş antitelalar basym emele gelýärler, kesel ýokançlyklaryna garşy göreş ýokarlanýar. Şeýle hem gyzgyn galanda (38⁰ C ýokary gyzgynlykda) bedende Interferon maddasy işläp çykýp, ol bedende bakteriýalaryň we wiruslaryň heläk bolmaklary üçin amatly şertleri döredýär. Immunitet ulgamynyň öýjükleri – makrofaglar, kesel döredijileri ýok etmek üçin göreşýärler.

Kiçi çaga doglup hajathana maksatlary üçin niýetlenen gaby (gorşok) ulanmagy owrenýänçä, ortaça 8.000 sany pampersy harçlaýar. Bu san bir zady anyk görkezýar: siz matadan taýynlanan, ýuwlup geýdirilýän ýa-da bir gezek ulanylyp zyňylýan pamperslary ulanýandygyňyza garamazdan, bu ideg serişdeleri daşky gurşawyň, galyberse-de, butün Ýer togalagynyň tebigatyna täsir edýändir.

Elbetde, ene-atalary çaganyň saglygyna pamperslaryň edip biljek täsiri baradaky maglumatlar gyzyklandyrýar. Eýsem, pampers çaganyň saglygyna zyýanly bolup bilermikä? Daşky gurşawyň ýaramaz ýagdaýy barada aladalanýan adamlar şu netijä geldiler. Bir gezek ulanylyp zyňylýan pamperlsar, tebigy baýlyklary harç edip öndürilip, zir-zibil taşlanýan ýerleri tebigy pytraman saklanyp galýan zaherleýji plastikdan doldurýarlar. Pampersiň haýsy görnüşini saýlap almaly? Bu soraga jogap tapmak uçin ene-atalaryň birnäçe zatlar barada habarly bolmaklary zerurdyr.

Howanyň sowamagy, çaltdan sowuk howa bilen ýyly howanyň çalşyp durmagy sebäpli uly adamlaryň, ylaýta-da ýaş çagalaryň arasynda burun dykylma alamatly näsaglar köpelip başlady.

Burun näme sebäpden dykylýar?

Burun dykylmanyň sebäbi rinit – bu burun boşlugynyň nemli bardasynyň gaýnaglamasy bolup, dürli derejede ýüze çykýan burun dem almasynyň kynlaşmagy (burun dykylma), burundan dürli reňkde bölünip çykmalar, asgyrmak, gözüň ýaşarmagy ýaly alamatlar bilen häsiýetlendirilýär.

Gigiýena ylmynyň, lukmançylygyň saglygy goramak maksady bilen tebigy gurşawyň, ýaşaýşyň we zähmetiň adam bedenine ýetirýän täsirini öwrenýän bölümidigi köpümize belli bolsa gerek. Biziň her birimiz gigiýenanyň düzgünlerini bilmäge hem-de berjaý etmäge ymtylmalydyrys.  Eýsem, biziň günlerimizde mekdep okuwçylarynyň hemmesi (olaryň ene-atalary hem) mekdep gigiýenasynyň talaplary babatda habarlymyka? Mekdep dersleriniň köpsanlylygy we olary özleşdirmäge bildirilýän talaplar, okuwçy çagalara hödürlenýän ägirt uly maglumatlar toplumy çagalardan uly fiziki we ruhy işjeňligi talap edýär. Mekdep okuwçysynyň gün tertibiniň dogry gurnalmagy, beden agzalarynyň ýagdaýyna kadaly gözegçilik etmek, dogry  iýmitlenmek, taplanmak, bedenterbiýe maşklaryny ýerine ýetirmek, zyýanly endiklerden ýüz öwürmek ýaly gigiýenanyň düzgünleri çaganyň saglygyny goramaga hem-de ony mekdep düzgünlerine uýgunlaşdyrmaga ýardam berýär.