Eger siz biri-biriňizi halap duşuşýan bolsaňyz, onda bu duşuşmalar biri-biriňiz üçin ýakymly, peýdaly, ruhy göteriji bolmalydyr. Duýguly gatnaşyklarda biri-biriň mertebesini peseltmek, üstünden gülmek, biri-biriňde ýüze çykýan kemçilikleri dostuňa ýa-da joraňa aýtmak, düşünişmezlik bolanda paýyş sözlemek ýa-da el galdyrmak (esasan oglanlara degişli) mähirli gatnaşyklary dargadyp biljek hereketlerdir.

Adamlar köplenç "Men seni halaýaryn", "Men ol gyzy söýýärin" diýenlerinde, bu sözleriň aýry-aýry manylary aňladýandygyna üns hem bermeýärler.

Halamak – bu başga adamynyň daşky gözelligine ýa-da adamkärçiligine, içki dünýäsine maýyl bolmak, gyzyklanmakdyr. Bu gyzyklanmanyň täsirinde ýaşamakdyr. Sebäbi ýigidi gyzyň gözelligi, inçe syraty, onuň akyly, mähremliligi özüne maýyl eden bolsa, gyzy oglanyň başarjaňlygy, durmuşa bolan garaýşy, edermenligi, owadan gözleri, saçlary özüne çekip biler. Halaýanlar wagtyň her pursatynda biri-biri bilen duşuşmaga, biri-biriniň ýanynda bolmaga, halaýan adamsyny eşitmäge, onuň hereketlerine şatlyk bilen syn etmäge çalyşýarlar.

Biz lukmanlar topary bolup Instagramda we IMO messenjerinde "Jora" hasabyny ýöredýäris. @Joralar ýaş gelin-gyzlaryň sagdyn durmuşy bilen gyzyklanýar we olara joralyk goldawyny bermäge çalyşýar.

Biz ýakynda IMO-da we Instagramda gelin-gyzlaryň özlerine baha berişleri hakynda soragnama geçirdik. Soragnama 17-25 ýaş aralygyndaky abunaçy gelin-gyzlarymyz gatnaşdylar. Netijede, Türkmenistanyň gyzlarynyň we aýallarynyň 102-sinden 41 sanysy "Men özüme berýän bahamdan hoşal däl" diýip jogap berdiler.

Halaýan gyzyňy ýa-da ýigdiňi gabanmak – gatnaşyklary gowşadýan güýç bolup durýandyr. Gabanmak düşünjesi halaýan adamyňyzyň wagtyň her çäginde nirde we näme bilen meşgul bolýandygyny, haýsy adamlar bilen gepleşýändigini gözegçilik etmek synanşygyny aňladýandyr. Dogry, halaýan adamyňyz bilen bile duşuşýan wagt aralygy üçin sen jogapkärsiň. Ol wagt aralygy sen halaýan adamyňa sarp edýärsiň, onuň bilen duşuşýarsyň, gerek bolanda oňa kömek berýärsiň, siz söhbetdeş bolýarsyňyz. Ol sagatlar ikiňiz üçin hem gerekli we gyzykly. Ýöne duşuşyklardan başga mahal siziň her biriňiziň öz işleriňiziň, maksatlaryňyz, aladalaryňyzyň bardygyny, ýaşaýyşda başga-da dürli adamlar bilen söhbetdeş bolmalydygyny bilmelidir.

Öpüşmek biri-birini halaýan, hormat goýýan adamlaryň özara düýgularyny bildirmäge kömek edýän hereketi bolsa-da, birnäçe ýagdaýlarda saglyk üçin howply bolup biler. Köplenç öpüşme arkaly dümew we uçuk (gerpes) wirusy bilen ýokuşyp bilinýändir. Eger dümewden sagalyp bolýan bolsa, uçugyň wirusy adamyň bedeninde ömürlik galyp, beden gowşanda bildirip biler. Uçuk diňe bir agzyň töwereklerine örmän, eýsem jyns agzalaryny hem şikeslendirip bilýändir.

Öz halaýan oglanyň/gyzyň bilen ýakyn tanşyp, sözleşip, onuň gylyk-häsiýeti, gyzyklanmalary, dünýägaraýşy bilen tanşyp, seniň oňa bolan duýgularyň has hem artmagy mümkindir. Sende barha güýjäp barýan duýgular günleriň bir güni sende ony öpme islegini döredip biler. Öz halaýan adamyň göwnüne degmezden nädip dogry öpüşmeli?

Elbetde, birinji gezek şeýle duýgy dörände, ýigit hem, gyz hem utanjaňlyk duýýar, bedenleri diýen etmeýän ýaly bolup görnüp bilýär. Köplenç biziň medeniýetimizde birinji "öpmek synanşygyny ýigit başlamaly" diýen düşünje bolsa-da, bu barada belli bir düzgün ýokdur. Bu soragda oglana we gyza ünsli, seresap bolmak hökmanydyr. Birinji öpüşme synanşygyny amala aşyrmak üçin ýigit we gyz adamsyz, asuda, ýakymly duýgulary oýarýan ýeri saýlap alsalar gowy bolar.

Ýetginjeklik döwri sende birinji söýgi duýgulary döräp biler. Günleriň bir güni sen öz klasdaşyňy (hökman klasdaş hem däl, goňşyňy, köçäňizden geçýän oglany/gyzy) halap başlandygyňy duýarsyň. Halamak – bu hökman adamynyň bir eden işleri üçin ýüze çykýan ýa-da islege göra döreýän duýgy däldir. Seniň ünsiňi çeken adamyny seniň näme üçin halandygyňy sen köplenç düşündirip hem bilmersiň. Belki-de, sen klasdaşyň adamkärçiligini, başarjaňlygyny, ýylgyrşyny ýa-da mähirli garaýşyny halansyň. Belki-de, onuň daşky gözelligi, syraty, owadan gözleri seni özüne çekendir. Ýöne seniň halaýan oglanyň (gyzyň) seniň üçin hemmelerden öňe saýlanýan, başgalardan tapawutlanýan ýaly bolup görner. Sen onuň bilen duşuşmaga, onuň ünsüni her hili bahanalar bilen özüňe çekmäge ymtylarsyň.

Gamgynlylyk duýgusy wagtyň geçmegi bilen geçip biler. Meselem, sen dostuň bilen tersleşdiň ýa-da taýynlanan sapagyňdan garaşýan bahaňy alyp bilmediň. Bu ýagdaýlar seniň lapyňy keç etdi we sen gamgyn bolup öýe geldiň. Wagt geçer: sen dostuň bilen ýaraşarsyň, sapagyňdan hem gowy bahalara eýe bolarsyň. Gamgynlylyk ýa-da gama batmak – bu adamynyň wagtlaýyn oňaýsyz ýagdaýydyr.

Biz ýokarda sen ýetginjek ýaşdaky ýaş adamlarynyň keýpiniň ýygy-ýygy üýtgäp, gamgyn, lapykeç, ýekelik duýgusyna sezewar bolup bilýändigini we bu duýgularyň bizi wagtlaýyn gurşap alýandygyny belläpdik.

Ýetginjeklik döwründe nerw ulgamyň we bedende gormonlaryň täsiriniň üýtgeýändigi sebäpli seniň keýpiň ýygy-ýygy üýtgäp biler.

Eger sen öň şadyýan, bälçik, gaýgy-gamsyz bolup we öz ýakynlaryňa düşünip, olara kömek etmäge ymtylan bolsaň, indi wagtal-wagtal seniň keýpiň we töwerek-daşyňdaky adamlara gatnaşygyň üýtgäp biler. Klasdaşyň degşip aýdan sözleri, jigiň seniň köýnegiň reňki barada aýdan pikiri, aýnada ýüzüňe çykan düwürtik, ejeň seniň saçyňa timar berşiň barada bellän düzedişi seniň keýpiňi birden bozup biler. Aslynda öň seniň üçin iň mähirli adamlar bolan ene-ataň hem saňa ters zatlary aýdyp, gaharyňy getirýän ýaly bolup görnüp biler. Niredendir bir ýerden inen gamgynlylyk, lapykeçlik, ýekelik duýgusy ýa-da durmuşda lezzetiň ýitme duýgusy seni gurşap alyp, seni öz maşgalaňdan, dost-joralaryňdan daşlaşdyryp biler. Ýa-da bolmasa seniň has hem başgalardan köp sarpa goýýan mugallymyň belligi seniň lapyňy keç edip, gamgynlylyga salyp biler.

Anoreksiýa – işdäniň bütinleý kesilmegidir. Bedeniň iýmit kabul etmäge talaby bolan ýagdaýynda hem, işdäniň bolmazlygy iýmiti kabul etmäge mümkinçilik bermeýär. Berhiz tutýan aýal we gyz maşgalalaryň takmynan 15%-i anoreksiýa meňzeş ýagdaýa özlerini ýetirýändirler. Bu kesele esasan ýetginjekler, has hem ýaş gyzlar ýygy sezewar bolýarlar. Ýöne häzirki wagtda ol ýagdaýyň oglanlaryň arasynda hem ýygy duş gelýändigi bellenilýär. Çünki häzirki zaman modalar dünýäsiniň talabyna eýermäge ymtylýan ýaş gyzlar we oglanlar has horlanmaga çalşyp, iýmiti kadaly kabul etmekden boýun gaçyrýarlar, her iýilýän iýmiti gramlap hasaplamaga çalyşýarlar.